Nếu không có cú hích về năng suất này, tăng trưởng kinh tế sẽ giảm xuống giữa 4,5 – 5%/năm, và như vậy đến năm 2020, tổng sản phẩm quốc nội (GDP) hàng năm sẽ thấp hơn khoảng 30% so với nền kinh tế có tốc độ tăng trưởng 7%.

Lợi thế tăng trưởng giảm dần

Báo cáo mang tựa đề: “Duy trì tăng trưởng của Việt Nam: thách thức về năng suất” được McKinsey chính thức công bố tuần này phân tích các yếu tố đem đến tốc độ tăng trưởng cao của nền kinh tế Việt Nam trong những năm qua và chỉ ra các nguyên nhân tại sao đà tăng này đang giảm dần. Báo cáo này cũng khuyến cáo một nghị trình bốn điểm mà Việt Nam nên làm để duy trì tăng trưởng trong những năm tới, và tác động của những chiến lược này đối với doanh nghiệp.

McKinsey cho rằng trong những năm qua, sự chuyển dịch lao động từ lĩnh vực nông thôn sang lĩnh vực công nghiệp – dịch vụ, cũng như những thay đổi mang tính cấu trúc từ lĩnh vực nông nghiệp là động lực chủ yếu, tạo nên 2/3 tăng trưởng của nền kinh tế. 1/3 tăng trưởng còn lại đến từ sự cải thiện năng suất lao động trong các khu vực kinh tế. Trong vòng mười năm qua, đã có 13% lực lượng lao động chuyển từ khu vực nông nghiệp sang khu vực công nghiệp, dịch vụ. Năng suất lao động trong lĩnh vực công nghiệp cao gấp bảy lần lĩnh vực nông nghiệp. Trong khi đó, đóng góp của nông nghiệp vào GDP trong vòng 15 năm qua giảm từ 40% xuống còn 20%.

Mặc dù vậy, lợi thế tăng trưởng từ sự dịch chuyển lao động và cấu trúc kinh tế đang giảm dần, và Việt Nam đang đứng trước thách thức tăng năng suất lao động từ 4,1% hàng năm hiện nay lên mức 6,4%. Để đạt được điều này, các nhà nghiên cứu kinh tế ở McKinsey cho rằng sẽ phải có những đổi mới sâu sắc về cấu trúc kinh tế, cũng như một sự cam kết lâu dài từ những nhà làm chính sách và các công ty.

Bản báo cáo viết: “Việt Nam cần phải xác định rõ những nguồn lực tăng trưởng mới để thay đổi những nguồn lực đã cạn kiệt. Bởi vì các doanh nghiệp nhà nước (SOE) vẫn nắm những nguồn lực to lớn, và chiếm khoảng 40% sản lượng quốc gia, chúng tôi cho rằng việc đổi mới sở hữu và cách quản lý cho những doanh nghiệp này là rất thiết yếu, cũng như việc cần phải cải thiện hiệu quả vốn của các SOE”.

Nghị trình bốn điểm cho tăng trưởng

Khuyến nghị hàng đầu trong bản báo cáo nói trên là việc Việt Nam phải ổn định kinh tế vĩ mô – một mục tiêu cũng đã được Chính phủ Việt Nam đặt lên hàng đầu trong thời điểm hiện nay. Theo McKinsey, việc củng cố sự ổn định kinh tế vĩ mô và đảm bảo Việt Nam duy trì được lòng tin của các nhà đầu tư trong và ngoài nước nên được coi là ưu tiên lớn nhất, vì lạm phát cao, đồng tiền mất giá liên tục, cán cân thanh toán mất cân bằng cũng như lãi suất liên tục tăng trong thời gian qua đã khiến cho lòng tin của nhà đầu tư giảm sút. Bản báo cáo nêu ra ba rủi ro hệ thống, trong đó có sự bất ổn của hệ thống ngân hàng, rủi ro về thanh khoản trên thị trường vốn, và rủi ro về dự trữ ngoại hối. McKinsey cho rằng về gốc rễ vấn đề, Việt Nam phải giải quyết được sự thiếu hụt về quản lý trong hệ thống tài chính cũng như tính minh bạch của hệ thống ngân hàng.

Điểm tiếp theo trong nghị trình mà McKinsey khuyến nghị là việc tăng cường năng suất lao động trong những lĩnh vực tạo tăng trưởng. Bên cạnh việc tiếp tục cải thiện môi trường pháp lý, môi trường đầu tư, Việt Nam phải cải thiện hai lĩnh vực quan trọng trong chỉ số cạnh tranh là cơ sở hạ tầng và giáo dục. Mặc dù Việt Nam đã đầu tư nhiều vào cơ sở hạ tầng, các nhà nghiên cứu cho rằng vẫn cần đầu tư hơn nữa vào những dự án cơ sở hạ tầng có thể mang lại nhiều lợi ích kinh tế, gắn chặt những đầu tư này vào với các chiến lược phát triển và cải thiện sự phối hợp giữa các cơ quan nhà nước. Việc thiếu lao động có tay nghề cao cho thấy yêu cầu phải tăng cường tính minh bạch và quản lý chất lượng trong lĩnh vực giáo dục.

Bản báo cáo cho rằng Việt Nam có thể tạo ra những chính sách riêng biệt cho một số ngành công nghiệp cụ thể để khuyến khích năng suất và tăng trưởng. Ví dụ như phát triển phần mềm và dịch vụ công nghệ thông tin sẽ củng cố được vị thế trong chuỗi giá trị. Việt Nam cũng có thể đầu tư trọng điểm để đẩy chất lượng, năng suất nông nghiệp và nuôi trồng thuỷ sản, một trong những lĩnh vực đóng góp nhiều vào xuất khẩu. McKinsey cũng cho rằng Chính phủ nên tạo điều kiện phát triển Việt Nam thành một trung tâm toàn cầu về gia công và dịch vụ cho nước ngoài. Như vậy, phải đầu tư hơn nữa vào hệ thống cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin cũng như nguồn năng lượng.

Thách thức thứ tư là năng lực điều hành của chính phủ. McKinsey cho rằng chính phủ phải tiếp tục đổi mới, điều chỉnh vai trò của mình trong nền kinh tế, và những kỹ năng cần có để tiến hành một lịch trình chính sách. Việc cải cách hệ thống doanh nghiệp nhà nước được coi là cực kỳ quan trọng, do vai trò mà những doanh nghiệp này đang có trong nền kinh tế. Từ kinh nghiệm của các nước khác, báo cáo này cho rằng Việt Nam có thể hình thành những cơ quan nhà nước nhằm thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài. Singapore và Ireland được cho là đã tạo ra những tổ chức chính phủ có năng lực cao và hiệu quả với nhiệm vụ là thu hút nhà đầu tư nước ngoài. Việt Nam cũng có thể hình thành những hợp tác nhà nước – tư nhân cùng quản lý để thực hiện những dự án khác nhau.

Từ những khuyến nghị trên, McKinsey cho rằng mô hình sản xuất lương thấp, sử dụng nhiều lao động mà rất nhiều công ty Việt Nam dựa vào trong thời gian qua sẽ không còn tạo ra thành công như trước. Đối với các tập đoàn doanh nghiệp nhà nước, khi việc tiếp cận vốn không còn dễ dàng và môi trường cạnh tranh thay đổi, họ bắt buộc phải nâng trình độ lên tiêu chuẩn quốc tế. Trong khi đó, các doanh nghiệp nội địa Việt Nam được cho rằng sẽ phải tập trung nhiều hơn vào những sản phẩm có giá trị lâu dài, bao gồm tăng cường xây dựng thương hiệu và chất lượng, quản lý, tập trung vào chất hơn là việc đơn thuần đạt mục tiêu tăng trưởng như trước đây.

Nguồn: SGTT