TS Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương cho rằng trong giai đoạn 1991-1995, đầu tư nói chung và đầu tư công nói riêng có hiệu quả cao thì trong những năm gần đây, tỷ lệ đầu tư trên GDP ngày càng tăng lên trong khi hiệu quả ngày càng giảm. Xuất hiện nghịch lý giữa tỷ lệ đầu tư và tốc độ tăng trưởng: tỷ lệ đầu tư càng cao thì tốc độ tăng trưởng càng giảm. Ông dẫn chứng: hiện Việt Nam đang xây dựng 20 cảng biển quốc tế, xây dựng và mở rộng 22 sân bay dân dụng, trong đó có 8 sân bay quốc tế, đang xây dựng 18 khu kinh tế biển, 30 khu kinh tế cửa khẩu, 260 khu công nghiệp, 650 cụm công nghiệp. Trong thời gian từ 2001 đến 2010 đã quyết định thành lập mới 307 trường đại học, học viện và Việt Nam hiện có tổng cộng 409 trường đại học, học viện, trường cao đẳng, bình quân mỗi tỉnh có 6 trường. Điều đáng chú ý là đầu tư công ở Việt Nam lại tập trung vào đầu tư kinh tế rất cao trong khi tỷ lệ đầu tư vào các lĩnh vực xã hội thấp và có xu hướng giảm dần trong những năm gần đây.

TSKH Võ Đại Lược, Viện Kinh tế và Chính trị thế giới nhấn mạnh đến việc phân cấp quản lý các dự án đầu tư công hiện còn nhiều bất cập. Từ 2006 đến nay phần lớn dự án đầu tư công đều được phân cấp cho ngành và địa phương - hệ quả là việc quyết định đầu tư công đã tách rời việc bố trí vốn. Hiện nay các ngành và địa phương quyết định về dự án đầu tư, nhưng nguồn vốn đều được ghi là “xin vốn từ ngân sách trung ương”. Hệ quả là các dự án do các địa phương quyết định quá nhiều, nhưng nguồn vốn đầu tư từ ngân sách lại hạn hẹp và bị dàn trải. Không ít dự án bị thiếu vốn, thực hiện cầm chừng, kéo dài thời gian kết thúc, chậm đưa vào sử dụng, do vậy hiệu quả ngày càng giảm.

Ở khía cạnh khác, TS Vũ Đình Ánh lại nhìn nhận vấn đề tái cấu trúc qua mối quan hệ giữa đầu tư công và nợ công. Theo ông Ánh, so với mức độ nợ công chung của các nước mới nổi và đang phát triển thì nợ công của Việt Nam có qui mô lớn hơn và đang có xu hướng gia tăng nhanh chóng do cả nguyên nhân thâm hụt ngân sách cũng như nguyên nhân vay nợ để đầu tư. Kết quả thực tế giai đoạn 2001-2011 của Việt Nam là so với GDP (giá thực tế) thì đầu tư công có xu hướng giảm rõ rệt trong khi nợ công lại có xu hướng tăng mạnh và nợ nước ngoài cũng vậy. Theo đó, đầu tư công và nợ công có mối quan hệ nghịch biến có thể do thực chất cơ cấu sử dụng nợ công, cả vay nợ để bù đắp thâm hụt và để đầu tư, đã chuyển dịch từ đầu tư sang tiêu dùng.

Tại Hội thảo, các chuyên gia kinh tế đã đề xuất một số giải pháp quan trọng nhằm thúc đẩy quá trình tái cơ cấu đầu tư công hiệu quả hơn.

Theo TS Lê Đăng Doanh, để quá trình tái cơ cấu đầu tư công hiệu quả thì điều cần thiết và quan trọng là cần gắn liền với cải cách luật pháp, thể chế, cơ chế quản lý đầu tư theo hướng thực hiện công khai, minh bạch, đặt quá trình đầu tư dưới chế độ trách nhiệm cá nhân trong từng khâu trong quy trình xét duyệt, nghiệm thu, đặt đầu tư công dưới sự giám sát chặt chẽ của các cơ quan dân cử, tổ chức quần chúng có chuyên môn (như Hội Xây dựng), báo chí và công luận.

TSKH Võ Đại Lược cho rằng, giải pháp cơ bản cho việc đổi mới cơ chế phân cấp và quản lý đầu tư công của Việt Nam cho giai đoạn phát triển trước mắt là phải xây dựng một cấp quản lý vùng có các quyền quyết định quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội vùng, quyết định quy hoạch và xây dựng các kết cấu hạ tầng của vùng, quy hoạch và xây dựng các đô thị, các khu công nghiệp, các trường đại học trong phạm vi vùng. Bên cạnh đó cần ban hành Luật Đầu tư công theo hướng hiện đại và thông lệ quốc tế. Cần nghiên cứu các Luật Dầu tư của Xingapo, Hàn Quốc, một số nước tiên tiến khác để từ đó soạn thảo ra Luật Đầu tư công Việt Nam. Sửa đổi các Luật liên quan đến đầu tư công như: Luật Đấu thầu, Luật Xây dựng, Luật Ngân sách, Luật Đất đai, Luật phòng chống tham nhũng v.v... theo tinh thần của Luật Đầu tư công sẽ được soạn thảo.

Đề xuất những giải pháp cụ thể hơn, theo TS Vũ Tuấn Anh, Viện Kinh tế Việt Nam, để tái cơ cấu đầu tư công hiệu quả cần giảm dần tỷ trọng tích lũy trong GDP. Mức tích lũy hiện nay trên 40% GDP, cần phải được giảm xuống dưới 40% và trong 5-10 năm tới giảm xuống mức 30%. Cần giữ ổn định gánh nặng thuế, giảm tỷ lệ huy động GDP vào ngân sách. Nhờ đó, tạo môi trường thuận lợi hơn cho khu vực kinh tế dân doanh vượt qua những khó khăn trước mắt do tác động của khủng hoảng kinh tế, đồng thời tự tích lũy nhiều hơn để mở rộng quy mô sản xuất kinh doanh và nâng cao sức cạnh tranh.

Ngoài ra cần thay đổi cơ cấu chi tiêu ngân sách theo hướng giảm bớt chức năng “nhà nước kinh doanh” đồng thời tăng cường chức năng “nhà nước phúc lợi”. Chính sách đầu tư công phải phục vụ trước hết cho việc thúc đẩy và hỗ trợ phát triển theo hướng bền vững, nâng cao chất lượng cuộc sống và phúc lợi cho mọi người.
Nguồn: Tầm nhìn