Đó là nhận xét của tiến sĩ Đinh Văn Thành, viện trưởng viện Nghiên cứu thương mại, bộ Công thương. Song tận dụng cơ hội đó thế nào để từng bước cân bằng cán cân thương mại là một bài toán lớn.

Bà Vũ Kim Hạnh, chủ tịch hội Doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao, sau chuyến khảo sát thị trường Trung Quốc vào tháng 5.2012, đề nghị: “Để thúc đẩy xuất khẩu vào Trung Quốc, Nhà nước cần có những chủ trương, chính sách mang tính đột phá khuyến khích doanh nghiệp tận dụng tốt việc thực thi hiệp định Thương mại tự do ASEAN – Trung Quốc (ACFTA) và tận dụng việc chuyển đổi chính sách thương mại của chính Trung Quốc. Càng chậm có chủ trương chính sách chung làm nền thúc đẩy xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc và doanh nghiệp càng chậm trễ thì thương mại nước ta càng lệ thuộc và thua thiệt”.

Lượng hàng xuất khẩu dạng tiểu ngạch vẫn khá phổ biến. Theo báo cáo của bộ Công thương, Việt Nam chưa có chiến lược lâu dài về phát triển thương mại biên giới với Trung Quốc, nên thường bị động khi chính sách thay đổi. Cơ cấu hàng Việt Nam xuất sang Trung Quốc giá trị không cao, hầu hết vẫn ở dạng nguyên liệu thô, mới qua sơ chế nên sức cạnh tranh kém, dễ bị đối tác ép giá.

Điển hình như giá cao su, một trong ba mặt hàng xuất khẩu chiếm số lượng lớn sang thị trường Trung Quốc, theo dự báo của ban quản lý cửa khẩu Móng Cái (Quảng Ninh), do sức ép của các cơ quan quản lý nhà nước của Trung Quốc không cho giá tăng hơn nữa, nên giá khó thể vượt mức 80 triệu tấn/tấn trong 1 – 2 tháng tới.

Bắt tay làm ăn với thương nhân Trung Quốc cũng không đơn giản. Ông Phạm Ngọc Ảnh, phụ trách kinh doanh tiếp thị công ty Kềm Nghĩa, thuật lại chuyện công ty Kềm Nghĩa từng bị chính nhà phân phối đăng ký độc quyền thương hiệu sản phẩm kềm Qi-Ya Cosmetic (tiếng Trung Quốc có nghĩa là dễ cắt) với hình ảnh và màu sắc thương hiệu theo đúng mẫu của Kềm Nghĩa. Do vậy, Kềm Nghĩa phải tốn thời gian, công sức, tài chính để đăng ký bản quyền sở hữu trí tuệ tại Trung Quốc, xây dựng hình ảnh mới của “Nghĩa Cắt”, tên đăng ký của thương hiệu này tại Trung Quốc.

Ông Phạm Ngọc Ảnh, cho rằng, nếu có chiến lược tốt, doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam, những đơn vị đã đầu tư đạt chất lượng sản phẩm theo tiêu chuẩn châu Âu, Mỹ, Nhật sẽ có cơ hội ở Trung Quốc khi đối thủ cạnh tranh chủ yếu là doanh nghiệp nhỏ.

Cần những cải cách bên trong

Một trong những lý do khiến nhập siêu tăng nhiều hơn, theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, là việc Chính phủ đầu tư quá nhiều cho các tập đoàn lớn nhằm tạo “quả đấm thép” mà không chú ý phát triển các ngành hàng Việt Nam có năng lực cạnh tranh, không đầu tư mạnh để phát triển hàng hoá xuất khẩu. Bà Phạm Chi Lan phân tích: “Những mặt hàng có khả năng xuất khẩu tốt sang Trung Quốc như nông lâm thuỷ sản, bị phê phán là xuất khẩu thô từ hàng chục năm qua, Nhà nước chưa đầu tư đúng mức để tạo giá trị gia tăng tốt. Ngành dệt may da giày xuất khẩu hàng tỉ đôla Mỹ, nhưng vẫn chưa thoát khỏi tình trạng gia công, hầu hết nguyên phụ liệu sản xuất lại phải nhập từ Trung Quốc…”

Phân tích cơ cấu nhập siêu với Trung Quốc chiếm tới 23,2% tổng nhập siêu với các nước giai đoạn 2001 – 2010, tiến sĩ Võ Trí Thành, viện phó viện Nghiên cứu kinh tế Trung ương cho rằng, nhập siêu từ Trung Quốc chủ yếu là hàng hoá trung gian, gắn với khu vực có vốn đầu tư nước ngoài và hàng hoá vốn.

Sự thay đổi cán cân thương mại, ngoài nỗ lực của doanh nghiệp, bà Phạm Chi Lan cho rằng, có vai trò quan trọng của các cơ quan xúc tiến thương mại. Bà nói: “Thương vụ Việt Nam tại Trung Quốc chưa đóng vai trò tích cực phát triển thị trường, cung cấp thông tin cho doanh nghiệp một cách hữu hiệu, chưa dò đường, chưa làm nhiệm vụ “trinh sát” thông tin cẩn thận, dẫn đến mùa vải, dưa hấu, nhãn… nông sản Việt Nam mang sang bán bị ép giá, hoặc không có khách mua phải đổ bỏ”. Theo báo cáo của bộ Công thương, trong thời gian qua rất nhiều lần hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam đã phải chịu thua thiệt, bị ép cấp, ép giá khi được vận chuyển dồn dập lên biên giới. Thậm chí, phía đối tác đã có những động thái gây ứ đọng hàng xuất khẩu của Việt Nam để giảm giá nhập khẩu, khiến cho hiệu quả xuất khẩu không cao.

Bà Phạm Chi Lan cho rằng, điều doanh nghiệp cần hơn là các khảo sát nhu cầu thị trường, sự thay đổi của kênh phân phối, hình thức thanh toán… Các chuyên gia trong bộ ngành phải tìm hiểu và cung cấp thông tin cơ sở ban đầu để các doanh nghiệp biết rõ chỗ nào là rào cản, là thuận lợi, còn “thâm nhập cách nào và sản phẩm nào thích hợp để doanh nghiệp tự khai thác”.

Với thị trường Trung Quốc, theo ông Thành, ngoài việc hạn chế buôn bán tiểu ngạch một số mặt hàng có dung lượng lớn như cao su, bột sắn, cần xây dựng cơ chế điều tiết lượng hàng, gia tăng giá trị và số lượng hàng nông, thuỷ sản. Ông Thành cho rằng, có thể tổ chức các công ty lớn chuyên xuất khẩu vào Trung Quốc.

Nguồn: SGTT