Thiếu bền vững

Thị trường bán lẻ VN tuy có phát triển nhưng dễ bị tổn thương do bất ổn kinh tế vĩ mô, nhất là từ năm 2008 đến nay do lạm phát cao và liên tục, chi phí đầu vào tăng mạnh đối với sản xuất, sức mua sa sút do thu nhập thực tế của người dân nhất là người nghèo bị giảm sút mạnh trong 3 - 4 năm gần đây. Từ 1/1/2009, theo cam kết khi VN tham gia WTO, VN phải mở cửa cho các DN FDI vào đầu tư vào lĩnh vực bán lẻ ở VN với 100% vốn, do vậy thị trường bán lẻ hiện đại sẽ có một cuộc cạnh tranh mạnh mẽ giữa DN trong nước và nước ngoài ở thị trường nội địa.

Các siêu thị của VN đã phát triển được gần 20 năm, một số thương hiệu đã được xác lập trên thị trường như SaiGon Coop, Coop Mart, Hapro, Intemex, Phú Thái, Firimart, Vinatexmart..., đã có nhiều cố gắng trong việc phát triển chuỗi bán lẻ của mình ở thị trường trong nước, công tác tổ chức nguồn hàng, liên kết hợp tác xây dựng hạ tầng thương mại đào tạo nguồn nhân lực... cũng có nhiều tiến bộ, các DNVN còn liên kết hợp tác với các siêu thị nước ngoài để mở rộng kinh doanh, thông qua đó để học tập kinh nghiệm của nước ngoài. Trong khó khăn một số DN kinh doanh siêu thị nội địa vẫn tiếp tục đầu tư và phát triển điển hình như SaiGon Coop, Vinatexmart, PhuThai, Hapro... và đó là những điều mà chúng ta cần quan tâm và biểu dương trong thời gian qua.

Vậy còn DN nước ngoài ? Đến nay ngoài Walmart, còn hầu hết các tập đoàn lớn có danh tiếng đã thâm nhập vào thị trường VN như Metro, BigC, Lotemart, Parkson, E mart... Các đơn vị này ngày càng mở rộng quy mô kinh doanh bằng  việc phát triển các chuỗi siêu thị tại các tỉnh, thành phố lớn ở VN. Riêng BigC và Metro mỗi đơn vị đã có 17 điểm siêu thị trên cả nước. Tập đoàn E mart của Hàn Quốc có kế hoạch mở 52 siêu thị và cửa hàng tại VN đến năm 2020. Metro còn tham vọng mở từ 30 - 35 trung tâm bán buôn từ 3-5 năm tới. Từ năm 2002 Metro đã tạo một thế mạnh riêng bằng cách tự tổ chức phối hợp với các nhà sản xuất tạo ra các sản phẩm nhãn hiệu riêng của siêu thị, đem lại sự cạnh tranh nhân đôi, và quyền lợi về giá cho khách hàng của mình. Với quy mô một trung tâm  có từ 60.000 - 80.000 hội viên khách hàng thì đến nay Metro đã có hàng triệu khách hàng thường xuyên trên toàn quốc. Đối với mặt hàng tươi sống Metro áp dụng chế độ quản lý đồng nhất từ nông trại đến bàn ăn, họ hỗ trợ nông dân sử dụng giống, phân bón và kỹ thuật canh tác, nuôi trồng đảm bảo tiêu chuẩn chất lượng hàng hóa và hiệu quả kinh doanh; tập huấn 20.000 nông dân, ngư dân để sản xuất hàng hóa cung ứng cho 17 siêu thị tại VN và xuất khẩu đi ở các nước Châu Âu. Sau chuỗi nông sản thực phẩm, từ năm 2011 Metro mở rộng hợp tác với nông dân nuôi trồng thủy, hải sản và khẩn trương xây dựng trạm trung chuyển cá vùng Đồng bằng sông Cửu Long tại Cần Thơ vào tháng 11/2011. Các sản phẩm ở đây sẽ được phân phối trên cả nước, có thể truy suất nguồn gốc của hàng hóa. Trước mắt, trung tâm sẽ phân phối sản phẩm cho các siêu thị của Metro sau đó sẽ xuất hàng đi các nước trên thế giới .v..v. Hướng phát triển trên của Metro nhằm mục đích nâng cao năng lực cạnh tranh ở thị trường nội địa VN, khu vực và thế giới.

Không cân sức

Một câu hỏi mà chúng ta phải tự đặt ra và phải trả lời đó là: Tại sao đất VN, nhân lực VN, nguồn hàng VN.. mà các tập đoàn lớn như Metro và BigC... vẫn luôn luôn mở rộng quy mô của chuỗi siêu thị trong hàng chục năm qua, trong khi các DN siêu thị nội địa, tuy có phát triển nhưng chưa được mạnh mẽ, nhất là về năng lực cạnh tranh, chiến lược phát triển, quy mô phục vụ, công tác quản trị DN...?

Phân tích đánh giá bức tranh kể trên cho thấy cả nguyên nhân khách quan lẫn chủ quan:

Về chủ quan: Các DNVN đang yếu về nhiều mặt. Dù đã gia nhập thị trường bán lẻ hiện đại 15 - 20 năm nay mà vẫn thiếu tính chuyên nghiệp, năng lực tài chính yếu, thiếu chiến lược dài hạn và dịch vụ kho vận; chưa chú trọng đến việc xây dựng thương hiệu, văn hóa kinh doanh, công tác liên kết giữa sản xuất và siêu thị, siêu thị và siêu thị... Nguồn nhân lực kinh doanh có đến 50% chưa qua đào tạo chuyên ngành, chưa có một đội ngũ lãnh đạo điều hành siêu thị được đào tạo bài bản về công nghiệp bán lẻ hiện đại.

Về khách quan: Ngoài sự vượt trội của các DN nước ngoài như: năng lực tài chính, có hệ thống phân phối toàn cầu và bề dày kinh nghiệm quản lý kinh doanh hàng mấy chục năm đi trước chúng ta mà  DNVN phải cố gắng rất nhiều thì sự quan tâm của Nhà nước, chính quyền, trung ương và địa phương đến hệ thống bán lẻ hiện đại còn chưa được đúng tầm. Thị trường nội địa 10 năm qua chưa được quan tâm nhiều. Các cơ chế chính sách ưu tiên để phát triển chuỗi siêu thị như: công tác quy hoạch, cơ chế chính sách về tài chính, đất đai, đào tạo nguồn nhân lực cho tương lai, phát triển sản xuất với quy mô lớn, an toàn thực phẩm với quy mô lớn phục vụ đầu vào cho siêu thị còn chưa được chú trọng. Cho đến nay nhiều tỉnh, thành phố chưa có quy hoạch của hệ thống phân phối, kể cả quy hoạch về hệ thống phân phối trong toàn quốc vẫn chưa được công bố. Do đó, sự phát triển của mạng lưới các siêu thị ở các tỉnh, thành phố lớn bị tự phát, manh mún, kém hiệu quả và không khoa học. Các cơ chế về tiếp cận vốn, đất đai cho các DN muốn phát triển chuỗi siêu thị còn rất ít, thủ tục hành chính để thành lập DN còn phiền hà, mất thời gian và mất tính cơ hội kinh doanh. Chính sách giao đất cho thương mại bán lẻ, nội địa còn bất cập. Ví dụ, hiện nay nhà nước vẫn thực hiện việc giao đất cho các DN thương mại chứ không thực hiện chế độ cho thuê đất lâu dài (49 - 50 năm). Một ví dụ nhỏ nếu một siêu thị 3.000 - 4.000 m2 thì DN ngay lập tức phải bỏ ra một số tiền khoảng 600 tỉ đồng để đầu tư vào đất - một con số rất lớn mà các DNVN không thể chịu đựng nổi. Ngoài ra, do sự phân cấp của các địa phương cộng với quy hoạch chưa được duyệt, dẫn tới sự tùy tiện một số tỉnh, thành phố cấp đất cho một số đại siêu thị ngay giữa trung tâm thành phố đã làm phá vỡ quy hoạch tổng thể từng vùng, từng địa phương, đồng thời tham gia vào việc tăng áp lực cho giao thông đô thị... Sự phân biệt đối xử còn diễn ra ở chỗ các tỉnh, thành phố không biết lý do gì? sẵn sàng cho cấp đất hàng chục hecta cho các  DN nước ngoài khá dễ dàng, còn DNVN đề nghị lên xuống chỉ được cấp khoảng 1.000 - 2000 m2. Chính sách thuế còn bất cập, các siêu thị thực hiện thuế VAT, còn tư nhân thực hiện thuế khoán. Nạn chuyển giá trong các DN FDI và cả các DN trong nước trong lĩnh vực sản xuất kinh doanh đang diễn ra hết sức phức tạp, làm thui chột ý chí các DN thương mại làm ăn nghiêm túc...

Có thể nói, các cơ hội để DN bán lẻ VN tiếp cận với các nguồn nhân lực, nguồn vốn hợp lý bị hạn chế đi đôi với sự phiền hà của thủ tục hành chính đã làm tuột mất các cơ hội kinh doanh làm giảm năng lực cạnh tranh của các DN kinh doanh nội địa với các DN có vốn đầu tư nước ngoài đã yếu càng thêm yếu. Chi phí cơ hội không được tiếp cận và chi phí mất ổn định của nền kinh tế là tổn hại lớn nhất cho các DN kinh doanh siêu thị ở VN trong quá trình kinh doanh.

1- 2 năm gần đây với chi phí đầu vào như tiền lương, lãi vay ngân hàng, chi phí điện, nước, xăng dầu của một số tổ chức độc quyền là đầu vào của các siêu thị đang biến động rất mạnh và chưa kiểm soát được, cụ thể việc tăng giá của các mặt hàng trên lại rất bất hợp lý cũng gây rất nhiều khó khăn cho năng lực cạnh tranh của các DN kinh doanh siêu thị nội địa. Toàn cảnh thị trường bán lẻ hiện đại VN đã được lộ rõ. Điều quan trọng nhất là các cấp chính quyền từ Trung ương đến địa phương, các ngành, các cấp có liên quan đến công tác thương mại đều phải quan tâm đúng mức, công bố và thực thi các cơ chế chính sách khuyến khích thương mại hiện đại phát triển, tạo môi trường cạnh tranh minh bạch, lành mạnh, bình đẳng giữa các DN trong và ngoài nước, đi đôi với việc tạo sức mua của xã hội.

Nguồn: DDDN