Xác định vai trò của DNNN

Mặc dù được xác định là lực lượng nòng cốt để kinh tế nhà nước thực hiện vai trò chủ đạo trong nền kinh tế, song phải thừa nhận rằng, bản thân nội hàm các khái niệm như “chủ đạo”, “chi phối”, “ngành, lĩnh vực then chốt và địa bàn quan trọng” chưa rõ ràng.

Ngay trong nhiệm vụ cụ thể của nhiều DNNN, vai trò chủ đạo chưa được xác định rõ, đan xen giữa mục tiêu lợi nhuận và phi lợi nhuận, mục tiêu chính trị - xã hội với mục tiêu kinh tế, mục tiêu cạnh tranh với mục tiêu hỗ trợ, tạo động lực. Thậm chí, có DNNN không phân biệt được mục tiêu chính của mình.

Hệ quả là, nhiều DNNN rơi vào tình trạng đầu tư dàn trải, ôm đồm ở những ngành, lĩnh vực không cần thiết phải có DNNN, trong khi DNNN ở một số ngành, lĩnh vực quan trọng, như cơ khí chế tạo, công nghệ cao... không được đầu tư đúng mức để đảm đương vai trò tạo động lực cho các ngành, lĩnh vực khác phát triển.

Như vậy, vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước, cũng như vị thế của DNNN cần được đổi mới theo hướng làm chỗ dựa vững chắc và tạo động lực cho các thành phần kinh tế, toàn bộ nền kinh tế phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Quan trọng hơn, vai trò này phải phù hợp với khả năng đầu tư vốn của Nhà nước cho khu vực DNNN.

Hiệu quả trong hoạt động của khu vực DNNN phải được nhìn nhận trong mối quan hệ tương quan với vị thế và vai trò của thành phần kinh tế nhà nước. Có nghĩa là, DNNN không cần thiết phải chi phối toàn bộ các ngành, lĩnh vực quan trọng và chiếm thị phần đủ lớn trên các thị trường quan trọng của nền kinh tế, mà chỉ nên nắm giữ những khâu, công đoạn then chốt trong những ngành, lĩnh vực thiết yếu của nền kinh tế.

Về lâu dài, DNNN có thể rút dần khỏi những ngành, lĩnh vực có tính kinh doanh, cạnh tranh vì lợi nhuận với các thành phần kinh tế khác, vì đây không phải chức năng, cũng như thế mạnh của DNNN.

Để nâng cao hiệu quả hoạt động của khu vực DNNN, đặc biệt là đặt đúng vị trí, vai trò của DNNN trong kinh tế nhà nước, cũng như trong nền kinh tế quốc dân, việc cần phải làm ngay là rà soát, đánh giá toàn diện, tiến hành phân loại, xây dựng và thực hiện chiến lược phát triển, cũng như các chương trình sắp xếp, điều chỉnh cơ cấu DNNN trong từng thời kỳ; xác định rõ mục tiêu, nhiệm vụ của từng DNNN trong tổng thể các nhiệm vụ trọng tâm của cả khu vực DNNN; thoái toàn bộ vốn nhà nước khỏi các ngành, lĩnh vực không thuộc nhiệm vụ trọng tâm của DNNN.

Khi đó, việc đánh giá hiệu quả hoạt động của DNNN cần dựa trên mối quan hệ giữa kết quả thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm với hao phí sử dụng các nguồn lực nhà nước, có tính đến đặc thù về ngành, lĩnh vực, mục tiêu và loại hoạt động của từng DN.

Mỗi DNNN phải có mục tiêu, nhiệm vụ, tiêu chí đánh giá rõ ràng, công khai, đáp ứng đầy đủ và hợp lý những yêu cầu của Nhà nước, người dân, các bên lợi ích liên quan và của nền kinh tế đối với DN để làm căn cứ giám sát, đánh giá.

Yêu cầu nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN cũng phải được đặt trên cơ sở tạo lập và áp dụng khung quản trị DN hiện đại đối với DNNN theo nguyên tắc đảm bảo môi trường cạnh tranh bình đẳng giữa DNNN với DN khác; chuyên nghiệp hóa và nâng cao trách nhiệm của chủ sở hữu nhà nước; tăng cường minh bạch hoá hoạt động đầu tư kinh doanh của chủ sở hữu nhà nước và của DNNN; nâng cao động lực và trách nhiệm của bộ máy quản lý, điều hành DNNN. Công ty cổ phần đại chúng là hình thức tổ chức DN chủ yếu của các DNNN quy mô lớn.

Đặc biệt, không thể không nhắc tới, đó là các giải pháp thực hiện nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN gắn liền với quá trình đổi mới mô hình tăng trưởng và cơ cấu nền kinh tế. DNNN phải có công nghệ tiên tiến, năng suất cao, tình hình tài chính lành mạnh, chất lượng sản phẩm, dịch vụ đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Giải quyết cơ bản tình trạng thất thoát, lãng phí nguồn lực nhà nước đầu tư, nợ không có khả năng thanh toán của DNNN…

Cần giải pháp tổng thể

Phải đặt yêu cầu nâng cao hiệu quả DNNN nhằm đảm bảo vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước trong bối cảnh mới.

Thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta đã có những thay đổi, nhất là yêu cầu “chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ chủ yếu phát triển theo chiều rộng sang phát triển hợp lý giữa chiều rộng và chiều sâu, vừa mở rộng quy mô, vừa chú trọng nâng cao chất lượng, hiệu quả và tính bền vững” sẽ dẫn tới phân bổ lại các nguồn lực trong nội bộ kinh tế nhà nước và khu vực DNNN, cũng như phân bổ lại nguồn lực giữa các thành phần kinh tế. Cùng với đó, các thành phần kinh tế ngoài Nhà nước đã có những bước phát triển mạnh cả về chất và lượng, đang được Nhà nước khuyến khích và tạo điều kiện tham gia sản xuất, cung ứng các sản phẩm dịch vụ thiết yếu phục vụ đời sống cộng đồng; xây dựng hệ thống cơ sở vật chất, kết cấu hạ tầng cho nền kinh tế; phát triển kinh doanh ở các địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn; thực hiện các chương trình bình ổn thị trường,…

Thực tế đó đặt ra sự cần thiết phải đổi mới, xác định lại một cách cụ thể, rõ ràng hơn các chức năng, mục tiêu, cũng như nhiệm vụ của khu vực DNNN trong nền kinh tế. Một mặt, để DNNN vẫn là lực lượng nòng cốt đảm bảo kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Mặt khác, tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế khác và toàn bộ nền kinh tế tăng trưởng, phát triển với chất lượng và hiệu quả cao nhất.

Nhóm giải pháp thứ nhất tiếp tục đẩy mạnh sắp xếp, điều chỉnh cơ cấu khu vực DNNN nhằm tập trung và nâng cao năng lực cho DNNN hoạt động trong những công đoạn, khâu then chốt của những ngành, lĩnh vực quan trọng, huyết mạch của nền kinh tế quốc dân (không dàn trải hoạt động trong tất cả các khâu, công đoạn trong chuỗi giá trị gia tăng của ngành, lĩnh vực quan trọng, huyết mạch); qua đó có thể chi phối được những ngành lĩnh vực này.

Cơ cấu lại tỷ lệ sở hữu nhà nước tại DNNN theo các tiêu chí chủ yếu sau:

(1) mức độ quan trọng của khâu, công đoạn trong từng ngành, lĩnh vực then chốt đối với nền kinh tế quốc dân;

(2) tầm quan trọng của việc nắm giữ toàn bộ hoặc một số quyền quyết định đối với các vấn đề quan trọng của DN và yêu cầu của việc ra quyết định nhanh đối với các vấn đề này... Đồng thời, nghiên cứu chuyển một số DN thuộc danh mục Nhà nước nắm trên 50% vốn điều lệ tại DN thành loại Nhà nước nắm trên 25% hoặc trên 35% vốn điều lệ nhằm đảm bảo DN không hoạt động chệch mục tiêu xác định tại điều lệ DN tại thời điểm đa dạng hóa sở hữu.

Trong nhóm giải pháp này, cần phải bổ sung thêm tiêu chí để DNNN chỉ nắm giữ các khâu, công đoạn then chốt của ngành, lĩnh vực mũi nhọn, ứng dụng công nghệ cao, mới, tạo động lực phát triển cho cả ngành, lĩnh vực nhưng đòi hỏi đầu tư lớn mà các thành phần khác không được làm, không muốn làm hoặc chưa làm được; qua đó tạo nguồn vốn đầu tư nâng cao hiệu quả hoạt động của các DN cần bổ sung vốn.

Nhóm thứ hai là giải pháp cải thiện quản trị DNNN, trong đó nâng cao hiệu quả và hiệu lực quản lý của chủ sở hữu nhà nước đối với DNNN, chú trọng đổi mới, tăng cường giám sát việc tổ chức và thực hiện quyền chủ sở hữu nhà nước tại các DNNN, tập trung vào 3 vấn đề: quản lý tài sản, đầu tư, tài chính; quản lý nhân sự cao cấp và một số vấn đề quan trọng của DNNN. Đặc biệt, lưu ý tăng cường công khai thông tin và minh bạch hóa hoạt động của các DNNN và hoạt động đầu tư kinh doanh của chủ sở hữu nhà nước.

Nhóm thứ ba là giải pháp tiếp tục đẩy mạnh đổi mới cơ chế, chính sách quản lý nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động khu vực DNNN. Trong đó, nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung các quy định chưa phù hợp, nhằm thúc đẩy quá trình cổ phần hóa những DN quy mô lớn với nhiều tầng nấc DN như tổng công ty, tập đoàn kinh tế nhà nước.

Tổ chức nghiên cứu, kiến nghị bổ sung quy định pháp luật về chuyển đổi công ty 100% vốn nhà nước thành công ty TNHH từ hai thành viên trở lên, nhằm bổ sung thêm một kênh đa dạng hóa sở hữu những DNNN mà Nhà nước cần nắm giữ phần vốn góp chi phối và ra quyết định về những vấn đề quan trọng của DN trực tiếp và nhanh hơn so với công ty cổ phần…