Mục tiêu bị nhầm lẫn

Bản đề án khẳng định, tái cơ cấu DNNN phải đạt được mục tiêu “làm nòng cốt để kinh tế nhà nước thực hiện được vai trò chủ đạo, là lực lượng vật chất quan trọng để Nhà nước định hướng, điều tiết nền kinh tế và ổn định kinh tế vĩ mô”.

Theo Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương Nguyễn Đình Cung, mục tiêu như vậy là mâu thuẫn. Ông giải thích, việc coi DNNN là “nòng cốt”, “lực lượng vật chất” tức coi DNNN như là công cụ để Nhà nước “điều tiết nền kinh tế”. Ông Cung nói: “DNNN được sử dụng như công cụ, nhưng công cụ đó lại được đặt thành mục tiêu. Cách tiếp cận đó sai ngay từ ban đầu, từ mặt ngôn ngữ”.

Bên cạnh đó, bản đề án tiếp tục đặt mục tiêu cải cách DNNN “nâng cao sức cạnh tranh, tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu đối với doanh nghiệp kinh doanh”. Vẫn theo ông Cung, đặt vấn đề như trên chỉ là một chỉ tiêu thành phần, chứ không phải là mục tiêu để cải cách DNNN.

Ông Cung nói: “Cả hai mục tiêu nói trên của đề án thực chất chỉ là các chỉ tiêu để cải cách DNNN. Đáng lẽ ra, mục tiêu then chốt phải nhắm tới là hiệu quả”.

Hơn nữa, hai tiêu chí đó lại mâu thuẫn với nhau, thể hiện ở chỗ DNNN vừa được sử dụng làm công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô, vừa phải đảm bảo tỷ suất lợi nhuận. “Bản đề án đưa ra những tiêu chí chồng chéo, mâu thuẫn ngay từ đầu”, ông nói.

Điều quan trọng hơn là đề án đã bỏ qua ý kiến của Ủy ban Kinh tế của Quốc hội khi thẩm tra đề án tổng thể tái cơ cấu nền kinh tế hồi tháng 6 vừa qua. Ủy ban này chính thức đề nghị không sử dụng DNNN là công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô, bình ổn nền kinh tế. Ngoài ra cần tách bạch nhiệm vụ sản xuất - kinh doanh vì mục tiêu lợi nhuận với các nhiệm vụ an sinh xã hội khác không vì mục tiêu lợi nhuận. Cần hạn chế tối đa trách nhiệm chính trị - xã hội đối với các DNNN, nhiệm vụ này do chính sách tài khóa và chính sách an sinh xã hội thực hiện.

Bên cạnh đó, bản đề án mới được phê duyệt cũng không phản ánh quan điểm rõ ràng về tái cơ cấu DNNN, đó là áp đặt đầy đủ kỷ cương nhà nước và kỷ luật thị trường buộc các DNNN phải hoạt động đầy đủ theo cơ chế thị trường và cạnh tranh bình đẳng như các doanh nghiệp khác; áp dụng khung quản trị hiện đại theo thông lệ quốc tế đối với các tập đoàn, tổng công ty nhà nước.

Nan giải thoái vốn đầu tư ngoài ngành

Theo đề án, việc thoái vốn đầu tư ngoài ngành hoặc không trực tiếp liên quan tới ngành kinh doanh chính được thực hiện “theo nguyên tắc thị trường”. Tuy nhiên, Nghị quyết phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 6 vừa qua đã đưa ra những nguyên tắc thỏa hiệp hơn. Nghị quyết nêu, từ nay đến năm 2015, các tập đoàn, tổng công ty nhà nước phải hoàn thành việc thoái vốn đầu tư không thuộc ngành nghề kinh doanh chính theo “nguyên tắc thị trường”, song vẫn phải “bảo toàn ở mức cao nhất” phần vốn và tài sản của nhà nước. Nghị quyết 26 còn chỉ rõ, đối với lĩnh vực đầu tư có khả năng mất vốn thì (các tập đoàn, tổng công ty nhà nước) khẩn trương lập phương án thoái vốn phù hợp, trình cấp có thẩm quyền xem xét từng trường hợp cụ thể; đối với các lĩnh vực đầu tư có hiệu quả hoặc gặp khó khăn tạm thời thì xem xét, tạo điều kiện để phát triển và tính toán thời điểm thoái vốn sao cho có hiệu quả nhất, theo đúng quy định của pháp luật. Nếu tuân thủ đúng trình tự này quá trình thoái vốn sẽ mất rất nhiều thời gian.

Mặt khác, quy định thoái vốn “theo nguyên tắc thị trường” lại mâu thuẫn với yêu cầu “bảo toàn vốn”, đặc biệt trong bối cảnh thị trường chứng khoán, bất động sản suy giảm nghiêm trọng và chưa biết đến khi nào hồi phục. Ngay khi ban soạn thảo đề án thuộc Bộ Tài chính lấy ý kiến doanh nghiệp về vấn đề này, Phó tổng giám đốc EVN Đinh Quang Tri đã nói thẳng: “Nếu vì thoái vốn lỗ mà có thể bị truy tố, phạt tù, thì không một lãnh đạo DNNN nào dám quyết định thoái vốn”.

Trong khi đó, nhiều tập đoàn, tổng công ty nhà nước lại đang hành động ngược lại với chủ trương thoái vốn. Chẳng hạn, tập đoàn Cao su đề nghị Chính phủ bổ sung ngành đầu tư khu công nghiệp là ngành kinh doanh chính; tập đoàn Dầu khí kiến nghị không thoái vốn tại Tổng công ty Tài chính cổ phần Dầu khí (PVFC) và tại Tổng công ty cổ phần Bảo hiểm Dầu khí (PVI); Petrolimex được bật đèn xanh để tiếp tục góp vốn vào PG Bank. Lý do mà các tập đoàn đưa ra đều có điểm chung: lãi nhiều từ các khoản đầu tư ngoài ngành. Những động thái này cho thấy việc thoái vốn sẽ khó khăn như thế nào.

Có tách bạch nổi vai trò quản lý nhà nước và chủ sở hữu?

Việc nhập nhằng về vai trò quản lý nhà nước và chủ sở hữu là một trong những tồn tại lớn nhất và dai dẳng nhất. Tuy nhiên, đề án đã không đưa ra định hướng hay giải pháp cụ thể nhằm tháo gỡ vấn đề này.

Hiện nay, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang chịu trách nhiệm chính để sửa đổi Nghị định 132 năm 2005 về đại diện sở hữu vốn nhà nước. Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư Bùi Quang Vinh cho biết dự thảo sửa đổi sẽ phân định rõ hơn thẩm quyền, trách nhiệm và lĩnh vực của Thủ tướng Chính phủ. Dự thảo này sẽ phân cấp cho bộ quản lý ngành sẽ chịu trách nhiệm toàn diện tất cả mọi mặt về các tập đoàn, tổng công ty nhà nước thuộc ngành mình. Bên cạnh đó, dự thảo cũng quy định, Bộ Tài chính sẽ được giao toàn bộ về quản lý, kinh doanh vốn nhà nước ở trong tập đoàn, tổng công ty. Ông Vinh cho biết, Bộ Tài chính sẽ được phép thành lập Tổng cục Quản lý DNNN, và cử cán bộ xuống các tập đoàn, tổng công ty để quản lý theo dõi hàng ngày xem vốn được sử dụng như thế nào

Tuy nhiên, điều then chốt là làm sao tách bạch về vai trò quản lý nhà nước và chủ sở hữu trong DNNN thì vẫn chưa được giải quyết như đề án dự thảo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư. Trong khi đó, ý tưởng cử 80 cán bộ xuống giám sát các tập đoàn, tổng công ty của Bộ Tài chính là rất hão huyền cả về thực tế lẫn lý thuyết.

Ba điểm quan trọng nhất của bản đề án tái cơ cấu DNNN, như phân tích ở trên, rõ ràng là chưa được giải thích thỏa đáng. Hơn nữa, nhiều vấn đề trong đó lại mâu thuẫn với nhau. Ông Cung cho rằng, đề án đã không đưa ra một khung thể chế rõ ràng dựa vào nguyên tắc kinh tế thị trường để buộc các DNNN phải cạnh tranh. “Đề án đã không nhất quán về mặt nguyên tắc và thiếu thể chế để buộc các DNNN phải làm theo. Rốt cuộc thì mỗi người sẽ làm theo ý chí chủ quan của mình, ông Cung nhận xét.

Nguồn: TBKTSG