Hiểu một cách đơn giản, bất đối xứng thông tin mô tả sự sai lệch, thiếu thừa thông tin về cùng một sự vật, sự việc nào đó xuất phát từ các cá nhân hoặc nhóm chủ thể khác nhau. Hiện tượng xảy ra khi lợi ích, mối quan tâm của các bên về vấn đề nào đó cũng “bất đối xứng”. Người xưa có câu “tốt khoe, xấu che” là thế.

Thực tế cho thấy rất khó để né tránh hiện tượng bất đối xứng thông tin. Ba nhà kinh tế Mỹ gồm George A. Akerlof, A. Michael Spence và Joseph E. Stiglitz trong công trình phân tích các thị trường với những thông tin không nhất quán (đoạt giải Nobel Kinh tế 2001) đã chỉ ra rằng rất khó có được môi trường thông tin hoàn hảo. Như vậy, khi bất đối xứng thông tin diễn ra thì ai thiệt ai hơn?

Cứ giả thiết rằng “lợi ích không tự sinh ra và mất đi, lợi ích di chuyển từ người này sang người khác”. Khi đó bất đối xứng thông tin trở thành cơ hội của người này đi kèm rủi ro đối với người khác. Đơn cử như trong trường hợp các “gói thầu rẻ” của Trung Quốc tại Việt Nam. Trung Quốc luôn lấy thông tin “rẻ” trong bối cảnh kinh tế Việt Nam khó khăn, đồng thời luật Đấu thầu ưu tiên các gói chi phí thấp để loại bỏ các nhà thầu quốc tế và nội địa. Tuy nhiên, đã nhiều lần Việt Nam “tiền mất tật mang” do các nhà thầu Trung Quốc chỉ tiến hành thi công các phần “dễ xơi” nhất của công trình, còn các phần khó khăn thì họ “trùm mền” để đó. Đó là chưa kể đến chất lượng công trình kém, ảnh hưởng môi trường cùng các vấn đề xã hội như: lao động Trung Quốc tràn lan, công nghệ kém, lạc hậu ồ ạt vào Việt Nam… Điều này xuất phát từ việc che giấu các thông tin, chiêu bài đằng sau các gói thầu giá rẻ của Trung Quốc, và Việt Nam là nạn nhân của hiện tượng bất đối xứng thông tin do Trung Quốc tạo ra.

Hay trong vấn đề dự báo độ an toàn, mức ảnh hưởng của đập thuỷ điện sông Tranh 2 diễn ra từ những tháng cuối năm 2012 đến nay, dường như thông tin được chia thành hai hướng: i) Thuỷ điện đủ điều kiện vận hành, an toàn người dân được đảm bảo. Thông tin này xuất phát từ nhà đầu tư và đơn vị thi công công trình; ii) Đập có nguy cơ bị vỡ, thiếu điều kiện an toàn cho người dân để có thể vận hành. Thông tin này đến từ các nhà khoa học và thực tế của những trận rung chấn mà người dân phải đối diện mỗi ngày. Hiện tượng “một con vật mà hai hình thù” này xuất hiện do sự mô tả thiếu trung thực từ phía các nhà nghiên cứu, đầu tư và thi công. Việc “che đậy” những thông tin thiếu chính xác, bác bỏ những thông tin cảnh báo từ các nhà khoa học và người dân dẫn đến hiện tượng bất đối xứng thông tin, mà hậu quả là an ninh người dân bị đe doạ.

Một trường hợp điển hình khác xuất phát từ hệ luỵ của bất đối xứng thông tin chính là thực trạng xuất khẩu nông sản của Việt Nam (đặc biệt là gạo và càphê). Để đảm bảo sản phẩm đến tay người tiêu dùng trên thế giới, nông sản phải trải qua nhiều khâu: nhà khoa học nghiên cứu, người nông dân sản xuất, nhà máy chế biến, thương lái thu mua, doanh nghiệp xuất khẩu… Tuy nhiên, bất đối xứng thông tin khiến nhịp độ, giá cả xuất khẩu mất ổn định. Hệ quả là có khi hàng hoá khan hiếm nhưng nhiều khi lại xuất khẩu ồ ạt khiến giá rẻ. Trong khi các doanh nghiệp dường như vẫn mù mịt với câu hỏi “khi nào xuất khẩu” thì người nông dân vẫn lo lắng “nên để lại hay phá bỏ trồng cây khác?”

Việc thiếu thông tin hoặc nhận thông tin sai lệch sẽ dẫn đến những sai lầm trong chủ trương, đường lối của cá nhân, tổ chức hay đặc biệt quan trọng là chính sách của Nhà nước. Như vậy, cần phải có những giải pháp để đối diện với hiện tượng bất đối xứng thông tin nhằm bảo vệ những quyền lợi, giảm thiểu những rủi ro gặp phải.

Để làm điều này, có hai hướng tiếp cận chính. Thứ nhất, “được hay mất” phụ thuộc nhiều vào yếu tố cá nhân hoặc nhóm người lãnh đạo. Nghĩa là, lấy yếu tố con người làm trung tâm. Khi đó, cá nhân hoặc nhóm người đó phải thực sự linh hoạt và có khả năng chịu áp lực cao, xử lý tình huống tốt bất chấp tác động của bất đối xứng thông tin diễn ra khi nào. Tuy nhiên, chính vì quá phụ thuộc vào cá nhân, đồng thời luôn ở tư thế chữa bệnh, bị động nên giải pháp này chỉ mang tính bất đắc dĩ, tạm thời.

Vậy nên, nhất thiết phải có một cơ chế để dự báo, phòng tránh, xử lý hậu quả của bất đối xứng thông tin ngay từ khi tiếp cận với các vấn đề, sự việc cụ thể nào đó. Nghĩa là đối với bất kỳ vấn đề nào trong chính sách, cần có: chiến lược tiếp cận (tiếp cận dưới góc độ nào, nguồn thông tin nào); tổ chức triển khai (so sánh các nguồn thông tin, dự báo ảnh hưởng, giả thuyết xử lý khi xảy ra rủi ro); giám sát thực hiện (luôn xem xét khía cạnh lý thuyết và thực tế để kịp thời phát hiện khoảng trống, khắc phục).

Đơn cử là vấn đề xuất khẩu nông sản Việt Nam. Để trả lời tốt câu hỏi khi nào xuất khẩu, khi nào thôi, nhất thiết phải có một chiến lược “nhiều bên” đồng minh để đảm bảo được nguồn thông tin mang tính khách quan cao. Bên cạnh đó, phân loại các bên có lợi ích khác nhau trong việc xuất khẩu để có thể xác định nông sản Việt đang ở vị trí nào; từ đó tiến hành xuất khẩu song song giám sát, đánh giá tác động, hiệu quả đến với các bên tham gia để quyết định.

Nguồn: SGTT