Sự xuất hiện các quỹ đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam trong những năm gần đây, như một nguồn nước mới xoa dịu “cơn khát” vốn của các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp mới thành lập.

Khái niệm về đầu tư mạo hiểm

Đầu tư mạo hiểm (Venture Capital) là khái niệm có nội hàm đặc biệt, trên thực tế, có thể biên dịch thành đầu tư khởi nghiệp, vì mục đích chủ yếu của đầu tư mạo hiểm (ĐTMH) là hình thành các doanh nghiệp khoa học& công nghệ hoặc doanh nghiệp công nghệ cao. Theo nghĩa rộng, ĐTMH là đầu tư vốn vào toàn bộ hoạt động kinh tế mang tính phát triển, sáng tạo, có độ mạo hiểm cao nhưng tiềm năng hiệu quả cũng cao. Theo nghĩa hẹp, ĐTMH thường là đầu tư vào sản xuất, kinh doanh sản phẩm có hàm lượng công nghệ cao.

Theo Hiệp hội ĐTMH Mỹ, ĐTMH là loại vốn do nhà tài chính đầu tư vào doanh nghiệp mới khởi nghiệp, có tiềm năng cạnh tranh lớn và phát triển nhanh. Dưới góc độ đầu tư, ĐTMH là quá trình đưa vốn vào lĩnh vực nghiên cứu phát triển công nghệ cao và sản phẩm tiềm ẩn nhiều rủi ro nhằm thúc đẩy nhanh chóng thương mại hoá để có được lợi nhuận cao. Nếu thể hiện một cách đầy đủ cả quá trình, thì ĐTMH là một phương thức đầu tư trong đó vốn được cung cấp vào công ty mới khởi nghiệp, chưa niêm yết chứng khoán (chủ yếu là doanh nghiệp KH&CN), công ty có thể phải chịu rủi ro rất lớn, nuôi dưỡng doanh nghiệp phát triển nhanh chóng, sau vài năm thông qua niêm yết trên thị trường chứng khoán, hợp nhất hoặc chuyển nhượng cổ phần để thu được sự hoàn vốn đầu tư với mức cao.

Mục đích của ĐTMH là thúc đẩy phát triển ngành công nghệ cao, hình thành các doanh nghiệp công nghệ cao. ĐTMH do 6 yếu tố cấu thành: Vốn mạo hiểm, nhà cung cấp vốn, đối tượng đầu tư, thời hạn đầu tư, mục đích đầu tư và phương thức đầu tư.

Khó khăn

Là một hình thức đầu tư hứa hẹn nhưng trên thực tế, việc triển khai quỹ mạo hiểm ở Việt Nam không phải là đơn giản và dễ dàng.

Thứ nhất, ở Việt Nam thị trường chứng khoán hoạt động chưa thực sự hiệu quả. Hoạt động ĐTMH tại Việt Nam bắt đầu từ năm 1996. Tuy nhiên, đến tháng 7/2000, thị trường chứng khoán Việt Nam mới bắt đầu đi vào hoạt động. Sau hơn 10 năm, thị trường chứng khoán đã từng bước phát triển nhưng không thực sự ổn định đã gây khó khăn rất lớn cho các nhà ĐTMH muốn đổ tiền vào các công ty thông qua vấn đề niêm yết công ty.

Khó khăn thứ hai là về chất lượng doanh nghiệp ở Việt Nam còn thấp. Nhiều doanh nghiệp đã tiếp cận được với các quỹ đầu tư mạo hiểm nhưng lại không đáp ứng được các tiêu chuẩn của quỹ. Đó cũng là lý do để một quỹ đầu tư mạo hiểm đã phải rút khỏi Việt Nam vào năm 1998.

Thứ ba, môi trường pháp lý còn chưa đầy đủ. Nghị định 99 của Chính phủ ban hành quy chế khu công nghệ cao cũng chỉ mới đề cập chung về định nghĩa và chức năng của quỹ ĐTMH mà thiếu những quy định về cấu trúc pháp lý cũng như các ưu đãi cho các nhà đầu tư khi thiết lập quỹ mạo hiểm tại Việt Nam dẫn đến trường hợp của IDG phải lựa chọn hình thức quỹ nước ngoài đầu tư vào Việt Nam thay vì một quỹ được thiết lập ngay tại Việt Nam.

Thứ tư là việc các nhà đầu tư nước ngoài chỉ được phép góp vốn, mua cổ phần trong các doanh nghiệp Việt Nam với tỷ lệ không quá 30% vốn điều lệ doanh nghiệp Việt Nam. Trong khi đối tượng tiếp nhận ĐTMH lại cần vốn lớn. Sự khống chế đó cũng không cho phép nhà đầu tư được can thiệp vào các quyết định chiến lược phát triển kinh doanh vốn là một điểm yếu của các doanh nghiệp Việt Nam, nhất là doanh nghiệp khởi sự.

Khó khăn thứ năm đối với các quỹ ĐTMH là cách thu hồi vốn chưa rõ ràng. Thu hồi vốn nhanh nhất trong ĐTMH là thị trường chứng khoán. Thị trường chứng khoán Việt Nam chưa phát triển đến mức độ là công cụ để thu hút vốn cho doanh nghiệp.
Tất cả những khó khăn trên lý giải tại sao các quỹ ĐTMH tại Việt Nam được đánh giá là các quỹ chấp nhận tỉ lệ rủi ro thấp. Đa số tìm đến những doanh nghiệp đã thành công trên thương trường, khẳng định được tên tuổi và uy tín. Các chuyên gia cho rằng thị trường ĐTMH Việt Nam hấp dẫn, nhưng vẫn chưa đủ lớn để các nhà đầu tư mạnh dạn đầu tư.

Ngoài ra, các quỹ hoạt động tại Việt Nam vẫn chưa đủ tầm vóc, hay nói cụ thể hơn là không đủ mạnh về nguồn vốn. Qua thực tế cho thấy không phải tham gia vào bất cứ dự án nào, các quỹ cũng thành công. Những lần thất bại ít ỏi cũng khiến các quỹ đầu tư phải thận trọng hơn.

Ở Việt Nam, có khoảng 200 ngàn doanh nghiệp vừa và nhỏ. Các doanh nghiệp nhỏ thường khó có khả năng tiếp cận vốn do thị trường vốn chưa hoàn thiện, lãi suất cho vay cao,.... Đối với những công ty mới khởi nghiệp thì thiếu cả vốn lẫn kinh nghiệm tổ chức, quản lý, kinh doanh. Vì vậy, khả năng thành công cũng tương đương với khả năng thất bại dù rằng việc chọn lựa doanh nghiệp đầu tư được thực hiện hết sức sát sao và kỹ càng. Các quỹ ĐTMH sẽ không chỉ giúp cung cấp vốn cho các công ty được đầu tư mà còn cùng với ban lãnh đạo công ty này phát triển, cải thiện sản xuất bằng cách tái cấu trúc tài chính, đề ra chiến lược phát triển, xây dựng kế hoạch kinh doanh, kiềm chế rủi ro.

ĐTMH khác với đầu tư truyền thống. ĐTMH hướng tới việc tạo ra công ty, và do đó có khả năng tạo việc làm mới. Điều đó giải thích tại sao vốn ĐTMH rất hữu ích đối với Việt Nam. Ngoài ra, các quỹ ĐTMH nhận thấy triển vọng về nguồn nhân lực chất lượng cao cũng như nhận thức của chính phủ Việt Nam về sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân. Và họ cho đây là thời điểm thích hợp để đầu tư vào Việt Nam.

Thực tế cho thấy một số quỹ ĐTMH tại Việt Nam có nhiều thành tích nổi bật và hoạt động có hiệu quả như: IDG Ventures tăng trưởng tới 30-40% mỗi năm. Theo ông Patric McGovern, Chủ tịch tập đoàn IDG, quỹ ĐTMH của IDG đã đầu tư vào hơn 40 công ty ở Việt Nam và có lợi nhuận gấp khoảng 75 lần.

Công ty Quản lý quỹ Mekong Capital, thành lập năm 2001, có ba quỹ con gồm Mekong Enterprise Fund (thành lập năm 2002), Mekong Enterprise Fund II (thành lập năm 2006) và Quỹ Vietnam Azalea Fund (thành lập năm 2007). Tổng vốn đầu tư của ba quỹ là 168,5 triệu USD, thời gian hoạt động dự kiến của mỗi quỹ từ 5-8 năm hoặc có thể dài hơn tùy từng trường hợp.

Mekong Capital đang đầu tư vào một số doanh nghiệp như Công ty cổ phần Thực phẩm Masan (tổng vốn đầu tư 9,4 triệu USD), Công ty cổ phần Hàng gia dụng Quốc tế (hơn 6 triệu USD), Công ty cổ phần Đầu tư – Kinh doanh nhà Intresco (hơn 14 triệu USD), Công ty cổ phần Vàng bạc Đá quý Phú Nhuận (hơn 12 triệu USD),...

Vina Capital hiện có 4 quỹ đầu tư tại Việt Nam: Quỹ đầu tư cơ sở hạ tầng (2007), Vietnam Opportunity Fund (VOF), VinaLand (2006) và DFJ Vina Capital L.P (2006) – với tổng vốn trên 1 tỷ USD. Quỹ Đầu tư VinaCapital đang đầu tư vào Phở 24 (4 triệu USD, chiếm 30% vốn), Công ty mobizCom (chiếm 30% vốn), Công ty cổ phần Kỹ thuật điện Toàn Cầu (chiếm 49% vốn), Công ty cổ phần Khoan và Dịch vụ dầu khí (3.905.283 cổ phần, chiếm 1,6% vốn).

Quỹ đầu tư Dragon Capital của Anh là quỹ lớn nhất và nhiều kinh nghiệm nhất tại Việt Nam ( thành lập năm 1994) với tổng tài sản lên tới 1,3 tỷ USD với 5 quỹ thành viên đang quản lý là VEIL, VGF, VDeF, VPF và VRI. Dragon Capital đã bỏ ra khoảng 100 triệu USD để có hơn 40 thương vụ đầu tư với các doanh nghiệp trong nước. Trong đó, đa số là doanh nghiệp đã niêm yết trên thị trường chứng khoán, có đường hướng phát triển ổn định.

Giải pháp phát triển

Vốn đầu tư mạo hiểm đóng vai trò quan trọng trong việc khuyến khích các tổ chức, cá nhân có tinh thần mạo hiểm và sáng tạo tham gia vào quá trình đổi mới công nghệ. Để thu hút các quỹ ĐTMH quốc tế, Chính phủ Việt Nam nên miễn giảm thuế đối với phần thu nhập phát sinh khi nhà đầu tư mạo hiểm kết thúc thương vụ. Ngoài ra, cũng cần khuyến khích các kênh tín dụng khác hỗ trợ cho hoạt động ĐTMH, nhằm gia tăng lượng cung vốn trên thị trường.

Bên cạnh các kế hoạch, ý tưởng kinh doanh tốt, các doanh nghiệp Việt Nam còn phải thể hiện sự minh bạch về tài chính như hoàn thiện hệ thống kế toán phù hợp với chuẩn mực quốc tế, khuyến khích thanh toán không dùng tiền mặt, liên kết chặt chẽ với các tổ chức, định chế tài chính, doanh nghiệp trong ngành nhằm tạo sự tin tưởng cho nhà đầu tư.

Ngoài ra, Chính phủ cần thành lập riêng một ban quản lý hoạt động đầu tư vốn mạo hiểm và tiến tới ban hành một đạo luật riêng cho hoạt động này và thành lập Hiệp hội các nhà đầu tư vốn mạo hiểm Việt Nam.

Nguồn: http://www.ncseif.gov.vn/sites/vie/Pages/dautumaohiemoviet-nd-16547.html