Trước tiên, phải nói rằng không phải nhà nước không muốn khơi nguồn lực đang có trong tay. Ngay từ năm 2011, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định thành lập Ban chỉ đạo đổi mới và phát triển DN. Một trong những nhiệm vụ của ban này là giúp Thủ tướng Chính phủ nghiên cứu, chỉ đạo, hướng dẫn triển khai, kiểm tra việc thực hiện công tác đổi mới DNNN, nông, lâm trường quốc doanh.

Hàng nhỏ khó bán

Cũng không phải ngẫu nhiên Chính phủ thành lập Ban chỉ đạo đổi mới và phát triển DN. Sau giai đoạn cổ phần hóa các DNNN mạnh mẽ từ 2001 đến 2010, chặng đường cổ phần hóa đầy tích cực đã chững lại. Từ năm 2011, cùng với khó khăn ngày càng nhiều của nền kinh tế thế giới, với những bất ổn của kinh tế VN, tiến trình cổ phần hóa (CPH) DNNN đã không được như kỳ vọng. Việc CPH các DNNN bị đình đốn khiến một bộ phận nguồn lực lớn của hà nước bất động, trong khi nền kinh tế tiếp tục khan hiếm dần nguồn lực.

Nhưng không phải cứ muốn đẩy nhanh, bung mạnh CPH, là có thể làm được ngay. Kết quả CPH DNNN 3 năm trở lại đây đã cho thấy không dễ lèo lái thị trường theo con đường duy ý chí. TS Dương Đức Chính - Trường Cao đẳng Kinh tế Công nghiệp HN, cho rằng trong những năm trước đây, đại bộ phận các DN, bộ phận DN được cổ phần hóa đều có quy mô vốn nhỏ, trình độ quản lý, trình độ khoa học kỹ thuật của những DN này thường không cao, tính cạnh tranh thấp. Việc chào bán cổ phiếu của DN cổ phần hóa thường gặp nhiều khó khăn. Vì vậy, tính đến hết năm 2010, cả nước ta còn 1.309 DN nhà nước chưa được cổ phần hóa, năm 2011 cả nước cổ phần hóa chỉ được 60 DN, bốn tháng đầu năm của năm 2012 chỉ cổ phần hóa được 4 DN...

Như vậy, có thể nói nguyên nhân chính khiến việc CPH DNNN khó khăn là do lượng hàng được cung ra thị trường chủ yếu thuộc DN nhỏ, ít chất lượng. Vậy là tài sản lớn của nền kinh tế đang kẹt lại trong số DNNN lớn, mà phần nhiều đã đệ trình kế hoạch xin lùi CPH đến sau… 2015.

Bánh ngon khó nhường

Về cơ bản, các DNNN lớn theo đúng chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, cũng đã khởi động tiến trình CPH. Nhưng việc thực hiện CPH chỉ ì ạch hoặc cho có với hình thức chào bán đại chúng một vài chục phần trăm, thậm chí chỉ vài phần trăm. Điều này khiến triệt tiêu mục tiêu kích thích nguồn vốn tư nhân tham gia cổ phần trong DNNN và san phẳng mọi cơ hội tư nhân,  nhà nước theo đúng nghĩa thị trường. Có thể dẫn ra một số các DN vẫn đang giữ các “miếng bánh ngon”, như trường hợp của SCIC tại Vinamilk hay PVN tại Petro Gas…

Với vai trò là những ông lớn trong ngành hàng của mình, các DN đã nêu ví dụ đều đang kinh doanh tốt. Vinamilk đang dẫn đầu thị trường sữa. Petro Gas đang là “ông trùm” cung cấp khí của gần như toàn ngành dọc PVN và các ngành sử dụng năng lượng có liên quan. Với Vinamik, DN có gần 50% vốn NN này đang có kết quả kinh doanh ấn tượng: Theo báo cáo hợp nhất 2012 doanh thu thuần của VNM đạt 26.797 tỉ đồng, lợi nhuận trước thuế và sau thuế lần lượt đạt 6.887 tỉ đồng và 5.786 tỉ đồng, tương ứng tăng 39,6% và 38,9% so với cùng kỳ. EPS năm 2012 đạt 6.940 đồng, tăng 36,6% so với cùng kỳ (5.082 đồng). Vì vậy, cổ tức năm 2012 của Vinamilk đã được HĐQT và các cổ đông quyết nâng lên 38%, từ mức 30% dự kiến - một mức cổ tức ngất ngưởng. Theo đó, SCIC đang nắm giữ 45,8% vốn VNM chắc chắn sẽ là đối tượng được hưởng lợi nhiều nhất. (Mức lãi suất này đang cao gấp gần 6 lần so với mức lãi suất huy động tiền gửi ngân hàng dưới 12 tháng). Với SCIC tại VNM, có thể đúng nghĩa, cổ tức vốn nhà nước là một miếng bánh ngon khá bỏ. Do đó, cũng dễ hiểu vì sao SCIC phản đối VNM phát hành cổ phiếu ESOP, hoặc đề xuất tiếp tục nâng room, mở rộng đối tác hay tính chuyện thoái vốn khỏi VNM một ngày không xa.

Trường hợp Cty Khí VN (GAS), mọi chuyện có vẻ khác hơn một chút. Là một trong những DN hiện đang có mức vốn hóa lớn nhất thị trường chứng khoán VN, GAS luôn nằm trong danh mục “khuyến nghị” mua và nắm giữ của nhiều CTCK. GAS tiến hành IPO năm 2010 và niêm yết 100% vốn điều lệ, tức niêm yết 1,895 tỉ cổ phiếu vào năm 2012. Theo quyết định của PVN về phê duyệt phương án và chuyển TCty Khí VN - Cty TNHH một thành viên - thành Cty cổ phần, cổ đông nhà nước sẽ nắm giữ 75% vốn điều lệ tại PV Gas, 14,93% vốn cổ phần bán cho nhà đầu tư chiến lược và 10% bán cho nhà đầu tư thông thường... Đã có nhiều người đặt câu hỏi vậy tại sao theo báo cáo thường niên năm 2012, cổ đông nhà nước tại GAS là PVN vẫn nắm tới 96,74% vốn điều lệ? Đây là một số vốn lớn tương đương 118.242 tỉ đồng  nếu tính theo thị giá ngày 7-6 là 64.500 đồng/cổ phiếu, vậy tại sao nhà nước không muốn bán ra? Để trả lời câu hỏi, có lẽ cần quay trở về vạch xuất phát IPO của GAS. Ở thời điểm đó, khi GAS vừa rục rịch tung thông tin kế hoạch niêm yết, thị trường đã rúng động e ngại nguy cơ bội thực hàng khủng. Sự suy thoái của TTCK cũng khiến GAS đã phải hoãn IPO và niêm yết mấy lượt. Ở thời điểm đó, ông Bùi Minh Tiến - Phó TGĐ GAS (nay là Chủ tịch HĐQT TCty Hóa chất và Phân bón Dầu khí DPM) đã chia sẻ rằng, thực sự GAS không thể “liều lĩnh” đưa tỉ lệ IPO lớn hơn. Dù nhiều NĐT vẫn ngỏ lời muốn mua nhưng một tỉ lệ nhỏ của GAS vẫn sẽ là trị giá khoản tiền rất lớn.

Cái khó của GAS khi xưa, nay vẫn chưa được gỡ. Với thị giá 64.000 đ/cp như đã nêu, nếu GAS tiếp tục bán ra khoảng 10% vốn điều lệ, con số không hề nhỏ. Quan trọng hơn, đối với DN trụ cột trong lĩnh vực năng lượng liên quan đến an ninh quốc gia, GAS hẳn cần thêm thời gian để có thể tìm được người đồng hành. Vietinbank đã phải mất nhiều năm để tìm được BTMU, để bán được giá và có đối tác tâm đầu ý hợp, thì tin rằng dù rất “ngon ăn”, GAS – và đằng sau là PVN, cũng không dễ dàng mở cửa đón ý trung nhân trong chốc lát. Vấn đề còn lại ở GAS là, PVN có thực sự muốn nhường miếng bánh ngon, tại “đứa con” của mình, cho một người xa lạ, kể cả người đó muốn cởi bỏ tấm áo người dưng?

Nếu chỉ quyết tâm và chỉ đạo, liệu nhà nước có thể xóa bỏ cảnh tiếp tục chôn vốn này ở những đứa con cưng? Và hơn thế, lựa chọn giữa bán tống bán tháo hay kiên nhẫn chờ thời cơ để bán với mức giá hợp lý, có lựa chọn nào mà không phải trả giá?

Nguồn: DDDN