Minh bạch bên ngoài

Nhìn vào thang bảng lương của một DNNN, không thấy có gì không minh bạch cả: vị lãnh đạo này hệ số bao nhiêu, nhân với lương cơ sở (lương tối thiểu chung), ra bao nhiêu thì đó là lương tháng, cộng với các loại phụ cấp chức vụ, thù lao... Cụ thể như theo Nghị định 51/2013/NĐ-CP mới ban hành thì hệ số này dao động từ gần 6 đến 9,1 lần, tùy theo loại hình là công ty hay tập đoàn nhà nước. Mức lương cơ bản cao nhất theo quy định trong nghị định này là 36 triệu đồng/tháng dành cho chủ tịch hội đồng thành viên một tập đoàn kinh tế. Nếu công ty có lợi nhuận tăng và năng suất lao động không giảm sẽ được nhận tối đa thêm 0,5 lần lương cơ bản, có nghĩa là chủ tịch hội đồng thành viên sẽ được nhận tối đa khoảng 54 triệu đồng/tháng.

Hàng năm, tổng công ty phải xây dựng quy chế trả lương, thù lao, tiền thưởng đối với viên chức quản lý và báo cáo chủ sở hữu trước khi thực hiện, chủ sở hữu cũng chỉ được phép phê duyệt sau khi có ý kiến thỏa thuận của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội.

Mức lương trên không phải cao trong thị trường lao động nói chung. Ở rất nhiều doanh nghiệp tư nhân, mức lương trả cho một giám đốc điều hành đã cao hơn nhiều. Còn ở công ty nước ngoài, đây chỉ là mức lương của cán bộ quản lý cấp trung.

Chính vì những quy định như vậy nên để không làm trái mà người quản lý vẫn có được mức thu nhập tương đương với thị trường, doanh nghiệp có nhiều cách lách luật, lách quy định.

Nguyên kế toán trưởng một công ty 100% vốn nhà nước hiện đã chuyển sang làm công ty cổ phần cho rằng mức lương như trên dùng để đóng bảo hiểm xã hội, và để các lãnh đạo ký nhận hàng tháng, còn rất nhiều khoản khác không rõ ràng như vậy. Bản thân ông là kế toán trưởng, cũng phải thêm bên này, bớt bên nọ để trong báo cáo tài chính không thể hiện những bất hợp lý, thậm chí sẽ có những khoản thu không đưa vào sổ sách để chi lương.

Theo quy định tại Nghị định 51, ngoài tiền lương được xác định theo hệ số, tiền thưởng từ hoạt động sản xuất kinh doanh hiệu quả sẽ được chia một lần cho cán bộ quản lý vào cuối năm và khi kết thúc nhiệm kỳ. Tuy vậy, theo vị kế toán trưởng nói trên, mỗi khi có phát sinh các khoản thu thì đều chia, đó có thể là thù lao tư vấn, thù lao phục vụ hoạt động kinh doanh. Hay với các công trình sau khi thực hiện xong, sẽ chia ngay cho ban lãnh đạo một khoản nào đó, dù chưa biết nếu tính ra thì dự án đó lời lỗ ra sao.

Nếu như ở công ty cổ phần, thù lao cho hội đồng quản trị được đại hội đồng cổ đông phê duyệt, thì ở DNNN, bản thân chủ tịch hội đồng thành viên sẽ phê duyệt quỹ lương kế hoạch và ký báo cáo chi lương trong năm để nộp về cho Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, vì vậy mức chi bao nhiêu là do những người đứng đầu quyết định trong khi kiểm soát viên thường không có ý kiến khác với nội dung mà chủ tịch đã phê duyệt.

“Việc tính lương cao lên vượt trội rất ít đơn vị làm vì dễ bị phát hiện, nhưng nếu nói về thu nhập, chỉ cần có một kế toán trưởng giỏi, biết “lách” thì số tiền thực lãnh sẽ luôn cao bất kể công ty thua lỗ hay có lãi”, vị này nói thêm. Sự bất cập và những việc bất minh khiến vị kế toán trưởng này thấy bất an. Và đó cũng là một trong những lý do khiến ông rời khỏi công ty trên.

Nhìn như vậy để thấy, quy luật thị trường vẫn sẽ luôn đúng, tức thu nhập của các vị lãnh đạo trên vẫn phù hợp với quy luật cung cầu, không quá khác so với các loại hình công ty khác, cho dù mức lương nhìn vào có thể không bằng. Vấn đề là sự không minh bạch đã trở thành thói quen và ai nấy đều chấp nhận “lương” khác, “thu nhập” lại khác!

Quan trọng không phải cao thấp

Như phân tích ở trên, để trả lương đúng với giá thị trường, doanh nghiệp buộc phải thay bằng đủ thứ loại chi phí rối rắm, và có khi lại thành bất hợp pháp. Vậy, làm sao để minh bạch cơ chế trả lương, để lãnh đạo DNNN có thể tự hào về mức thu nhập của mình mà không phải báo cáo một đằng, hưởng một nẻo như hiện nay là điều mà luật cần tính đến.

Nhưng như phát biểu một đại diện Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, cơ quan này chỉ quản lý về lương của các tập đoàn nhà nước, còn đối với các khoản chi khác, nằm trong thu nhập thì không thể quản lý hết. Đồng thời, vị này cũng cho rằng không dễ dàng để biết được các vị lãnh đạo được chi như thế nào, vì thu nhập của họ đến từ nhiều nơi.

Một  chuyên gia về lao động cho rằng như vậy không có nghĩa là những mức thu nhập cao bất thường vẫn được chấp nhận. Theo ông, rất nhiều DNNN được kinh doanh trong các lĩnh vực có ưu thế, sản xuất ra các sản phẩm thiết yếu, gần như kinh doanh độc quyền. Việc trả lương, vì thế cần tính trên lợi nhuận tạo ra và mức độ hoàn thành công việc thực tế của các vị lãnh đạo đó. “Nếu mức thu nhập trên tương đương với thu nhập của thị trường và phù hợp với đóng góp thì không có gì đáng nói, nhưng thu nhập thực tế của họ cao hơn rất nhiều so với mặt bằng chung, và cao hơn cả những đóng góp của họ”, vị này nói thêm.

Theo vị này, về phía DNNN, điểm cốt yếu trong quản trị doanh nghiệp là phải lên được kế hoạch ngân sách hàng năm, để biết được doanh thu, lợi nhuận và từ đó tính toán quỹ lương. Tuy vậy, hiện nay các doanh nghiệp làm việc này một cách chiếu lệ, mang tính đối phó, nhiều khoản mục trong quỹ lương kế hoạch vẫn chỉ thực hiện cho có, các ban ngành chức năng hoặc không đủ nghiệp vụ để bóc tách, hoặc không có đủ thời gian để kiểm tra hết.

Vì vậy cho dù Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội có quy định thì cũng không làm ảnh hưởng là mấy đến thu nhập của lãnh đạo DNNN. “Việc tạo ra thêm hành lang pháp lý cũng không kiểm soát được, vì người thực hiện bao giờ cũng có cách để lách”, vị này nói thêm.