Trong thời gian dài các hoạt động như lập dự án đầu tư, phê duyệt dự án đầu tư, giám sát, đánh giá, quy trách nhiệm... đã không được thực hiện một cách chặt chẽ, hậu quả là đầu tư dàn trải, lãng phí, chi phí đầu tư tăng cao, hiệu quả đầu tư thấp. Gia tăng đầu tư trong bối cảnh đó đã dẫn đến các vấn đề bất ổn kinh tế vĩ mô.

Tuy vậy, trong thời kỳ nền kinh tế suy giảm tăng trưởng thì việc duy trì hoặc tăng đầu tư công là rất cần thiết. Kinh nghiệm vượt thoát khủng hoảng của các nền kinh tế lớn như Mỹ, Đức, Nhật, Trung Quốc... cho thấy, họ đã nâng trần bội chi ngân sách mạnh mẽ để hỗ trợ ngăn ngừa nền kinh tế rơi xuống đáy và rút ngắn thời gian lấy lại đà tăng trưởng.

Chi đầu tư phát triển từ ngân sách liên tục giảm

Các báo cáo gần đây của các cơ quan nhà nước và các tổ chức nước ngoài cho thấy các yếu tố nền tảng của kinh tế vĩ mô đã dần được tăng cường và củng cố, từng bước khôi phục vững chắc niềm tin của người dân, của nhà đầu tư: lạm phát giảm từ 18,13% năm 2011 xuống 6,81% năm 2012 và khoảng 7% năm 2013; chỉ số năng lực cạnh tranh của nền kinh tế năm 2013 đã tăng 5 bậc so với năm 2012; rủi ro tín dụng quốc gia đo bằng chỉ số hoán đổi rủi ro tín dụng CDS cũng giảm liên tục từ 466,8 điểm vào cuối quí 3-2011 xuống còn 240 điểm vào cuối quí 2-2013; chỉ số mua hàng của nhà sản xuất tháng 9 đã tăng lên trên 51 điểm...

Tuy nhiên, cho đến nay đầu tư tư nhân vẫn còn yếu; trong chín tháng đầu năm 2013 tốc độ tăng trưởng đầu tư của khu vực ngoài nhà nước chỉ đạt 8,5% so với cùng kỳ năm ngoái, giảm hơn 3 điểm phần trăm so với chín tháng đầu năm 2012; tốc độ tăng trưởng tín dụng đến 20-9-2013 chỉ đạt 6,05% so với tháng 12-2012. Do đó, để hỗ trợ quá trình phục hồi kinh tế hiện nay thì gia tăng đầu tư công là cần thiết. Tuy nhiên, trên thực tế do nguồn thu ngân sách khó khăn, chi đầu tư phát triển trong ngân sách liên tục sụt giảm từ 8,5% GDP trong năm 2010 xuống lần lượt là 7,5% 2011 và 6% năm 2012. Thêm vào đó, nhu cầu chi thường xuyên vẫn tiếp tục gia tăng và phải dùng đến bội chi ngân sách để chi trả.

Theo số liệu ước tính của Tổng cục Thống kê, có thể thấy rằng trong chín tháng đầu năm 2013 thâm hụt ngân sách đã đạt tới 5,4% GDP, trong đó chi đầu tư phát triển chỉ đạt 4,71% và gần 0,7% GDP trong thâm hụt ngân sách đã phải phân bổ cho chi thường xuyên ⁽¹⁾ . Nếu năm nay tăng trần bội chi ngân sách lên 5,3% GDP thì khoản dành cho chi đầu tư phát triển hầu như không gia tăng, mà còn tiếp tục giảm. Việc liên tục cắt giảm chi đầu tư phát triển có nguy cơ làm chậm tốc độ tăng trưởng do tư nhân và nhà đầu tư nước ngoài không gia tăng đầu tư như mong đợi.

Nới trần bội chi như thế nào?

Nới trần bội chi ngân sách phải đặt trong bối cảnh tái cơ cấu kinh tế và trên nền tảng ổn định kinh tế vĩ mô. Chỉ thị 1792/CT-TTg ngày 15-10-2011 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường quản lý đầu tư từ vốn ngân sách nhà nước và vốn trái phiếu chính phủ đã siết chặt quá trình phê duyệt, thực hiện, giám sát và đánh giá các dự án đầu tư công; tăng cường trách nhiệm cá nhân của chủ tịch ủy ban nhân dân cấp tỉnh, chủ đầu tư, nhà thầu và tư vấn giám sát trong việc bảo đảm chất lượng và tiến độ công trình.

Ngày 28-6-2013, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị 14/CT-TTg về tăng cường quản lý đầu tư và xử lý nợ đọng xây dựng cơ bản từ nguồn ngân sách nhà nước và trái phiếu chính phủ, hướng dẫn chi tiết các giải pháp kiểm soát việc lập, thẩm định, phê duyệt, và kiểm soát nợ đọng xây dựng cơ bản của các dự án đầu tư sử dụng nguồn vốn ngân sách nhà nước và trái phiếu chính phủ; yêu cầu kiểm điểm, xác định rõ trách nhiệm của từng cấp, từng cơ quan (gắn với trách nhiệm cá nhân) trong việc để phát sinh nợ đọng xây dựng cơ bản trong thời gian qua, đồng thời các cấp và cơ quan này phải tự cân đối các nguồn vốn để xử lý dứt điểm tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản.

Cơ chế phân bổ vốn đầu tư được đổi mới, thực hiện cân đối vốn đầu tư theo kế hoạch trung hạn (kể cả vốn ngân sách nhà nước, vốn trái phiếu chính phủ và các chương trình mục tiêu quốc gia); tập trung vốn cho các công trình dự án quan trọng, cấp thiết, sớm hoàn thành, đưa nhanh vào sử dụng để phát huy hiệu quả. Ưu tiên bố trí vốn cho các công trình cần thiết phải hoàn thành trong năm kế hoạch và vốn đối ứng cho các dự án ODA.

Như vậy, việc nới trần bội chi ngân sách để gia tăng chi đầu tư phát triển trước nhất cần phải tuân thủ các quy định này. Cụ thể, cơ quan phê duyệt việc nới trần bội chi ngân sách cần được trả lời rõ các câu hỏi:

- Thời hạn nới trần bội chi là bao lâu?

- Kế hoạch sử dụng số tiền bội chi tăng thêm? Trong đó ưu tiên thanh toán nợ đọng vốn của doanh nghiệp; hoàn thành các dự án dở dang có khả năng đóng góp tích cực cho sự phát triển kinh tế, xã hội; cấp vốn đối ứng cho các dự án ODA.  

- Kế hoạch và các kịch bản để giảm bội chi ngân sách sau thời hạn nới trần bội chi? Lộ trình cắt giảm bội chi sau thời hạn đó?

Các nội dung này cần phải được minh định bằng văn bản pháp luật và phải được giám sát và tuân thủ một cách nghiêm ngặt.

__________________________________________________

⁽¹⁾ Số liệu của GSO chỉ ước tính thu chi ngân sách đến 15-9-2013, còn số liệu GDP ước tính cho hết tháng 9-2013 do đó, nếu 15 ngày cuối tháng 9 thâm hụt ngân sách tiếp tục thì các số liệu về bội chi ngân sách còn cao hơn nữa.