5 năm huy động gần 654,5 nghìn tỷ đồng

Sau 5 năm hoạt động, thị trường trái phiếu Chính phủ (TPCP) đã trở thành kênh huy động vốn quan trọng cho đầu tư phát triển, cung cấp công cụ chỉ báo để phục vụ điều hành kinh tế vĩ mô, đặc biệt là trong việc phối hợp điều hành chính sách tài chính, tiền tệ của Chính phủ, đồng thời góp phần củng cố hình ảnh và độ tín nhiệm của Việt Nam trên thị trường tài chính quốc tế. Đó là nhận định của Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước Vũ Bằng tại Hội nghị “Tổng kết 5 năm hoạt động và phát triển của thị trường TPCP” ngày 23/9 tại Hà Nội.

Mặc dù tuổi đời còn non trẻ, nhưng thị trường TPCP đã ghi được khá nhiều điểm nhấn đáng lưu ý. Từ hệ thống khuôn khổ pháp lý ngày càng trở nên hoàn chỉnh, tạo nền tảng pháp lý quan trọng cho việc tổ chức phát hành, giao dịch cũng như sử dụng công cụ giao dịch TPCP đến việc thực hiện tốt chức năng huy động vốn trung và dài hạn cho ngân sách để phục vụ đầu tư phát triển. Không chỉ tăng mạnh về quy mô và giao dịch, hệ thống công nghệ hiện đại, tiên tiến trên thị trường TPCP luôn được cải tiến, nâng cao; các chủ thể tham gia thị trường ngày càng phát huy được vai trò, đóng góp không nhỏ cho sự phát triển của thị trường.

Tính đến tháng 9/2014, đấu thầu tập trung tại HNX đã huy động được 654.493 tỷ đồng cho NSNN, trong đó Kho bạc Nhà nước huy động được 513.292 tỷ đồng, gấp hơn 13 lần so với giai đoạn 2000-2008. Đặc biệt, từ năm 2012, các phiên đấu thầu TPCP trở thành kênh chủ đạo trong huy động vốn cho NSNN, giá trị huy động tăng mạnh: năm 2013 đạt 194.000 tỷ đồng, đạt gần 18% tổng mức đầu tư toàn xã hội.

Đến nay, tổng giá trị danh mục TPCP đang lưu hành đạt xấp xỉ 680 nghìn tỷ đồng, tăng hơn 4 lần so với năm 2009 và tương đương 18% GDP. Quy mô thị trường TPCP đạt tốc độ tăng trưởng bình quân 23%/năm trong 5 năm qua, và được đánh giá có mức tăng trưởng dẫn đầu trong các nền kinh tế mới nổi khu vực Đông Á. Thanh khoản thị trường cũng được cải thiện đáng kể, giá trị giao dịch bình quân mỗi phiên đã tăng gấp 7,5 lần trong vòng 5 năm qua. Từ 365 tỷ đồng/phiên năm 2009 lên 2.374 tỷ đồng/phiên trong 6 tháng đầu năm 2014.

Đặc biệt từ ngày 24/8/2012, toàn bộ tín phiếu kho bạc trước đây đấu thầu qua NHNN được tập trung giao dịch trên thị trường TPCP đã tạo thành một thị trường giao dịch thống nhất, cung cấp đầy đủ thông tin cho công chúng đầu tư về giao dịch của TPCP kỳ hạn dài và ngắn…

Nhấn mạnh đến vai trò của hệ thống ngân hàng trong sự phát triển của thị trường này, Phó Thống đốc NHNN - bà Nguyễn Thị Hồng cho biết, trong tổng số 53 thành viên tham gia thị trường hiện nay thì có 27 thành viên là TCTD. Thị trường TPCP đóng vai trò vô cùng quan trọng, trở thành kênh huy động và phân bổ vốn cho phát triển kinh tế của đất nước, làm đa dạng hoá các công cụ đầu tư trên thị trường vốn cũng như đóng góp tích cực trong việc phối hợp điều hành chính sách tiền tệ (CSTT) và chính sách tài khóa (CSTK).

Tiếp tục hoàn thiện khuôn khổ pháp lý thu hút NĐT

Thứ trưởng Bộ Tài chính - ông Trần Xuân Hà cho rằng, thị trường trái phiếu đã phát huy vị thế và vai trò trong khu vực thị trường tài chính và thị trường vốn. Nếu năm 2009, quy mô của thị trường TPCP ở mức 17 tỷ USD, ước đến cuối năm 2014 lên tới 43 tỷ USD. Điều này cho thấy, vị thế của thị trường trái phiếu, đặc biệt là TPCP đã góp phần thay đổi cơ cấu của thị trường, trong đó có mối quan hệ giữa thị trường vốn cổ phần và thị trường nợ, và trong thị trường nợ có mối quan hệ giữa thị trường trái phiếu và tín dụng ngân hàng.

Bên cạnh đó, thị trường trái phiếu phát triển cũng tạo điều kiện huy động các nguồn lực bù đắp thiếu hụt NSNN, huy động nguồn lực cho đầu tư và phát triển các dự án, các chương trình quan trọng của nền kinh tế…

Song, các nhà điều hành vẫn cho rằng, thị trường trái phiếu vẫn còn nhiều tồn tại và khiếm khuyết, sản phẩm còn nghèo nàn, chưa đa dạng. Chủ yếu vẫn chỉ có một công cụ là trái phiếu có kỳ hạn và lãi suất trả hàng năm, đáo hạn một lần, các công cụ khác chưa có điều kiện phát triển. Ngay cả kỳ hạn của trái phiếu cũng chưa đa dạng, chủ yếu là ngắn hạn, bình quân “tuổi đời” trái phiếu khoảng 5 năm. Trong khi nhu cầu mong muốn huy động nguồn lực dài hơn, để phát triển, cân đối với NSNN.

“Bản thân thị trường trái phiếu, nhất là TPCP cố gắng trở thành chuẩn mực cho thị trường nợ, đặc biệt là đường cong lãi suất, đã nỗ lực hình thành nhưng đến nay chưa thể nói có đường cong chuẩn để làm chuẩn mực cho các công cụ nợ khác”, ông Hà nhìn nhận. Cùng với đó là các yếu tố kinh tế vĩ mô, tính thanh khoản của thị trường tài chính; hệ thống ngân hàng vẫn còn là yếu tố tiềm ẩn tác động đến thị trường này.

Để phát triển tốt thị trường trái phiếu nói chung, trong đó có TPCP nói riêng, Thứ trưởng Đỗ Xuân Hà cho biết, Bộ Tài chính đã ban hành lộ trình và chương trình hành động đến 2020, tầm nhìn 2030. Về lâu dài sẽ tiếp tục phát triển cả TPCP và TPDN để có vị thế cao hơn trong hệ thống thị trường tài chính.

Trước mắt, tiếp tục tái cơ cấu hoạt động thị trường trái phiếu, thiết kế, giới thiệu sản phẩm mới, cơ cấu lại công cụ nợ đã có, phát triển cơ sở các nhà đầu tư, mở rộng nhà đầu tư có tổ chức, quỹ đầu tư, quỹ bảo hiểm, quỹ hưu trí tự nguyện… Đẩy mạnh tái cơ cấu thị trường, trong đó, quan trọng là giới thiệu và triển khai các sản phẩm phái sinh liên quan đến các sản phẩm TPCP, tạo điều kiện phòng ngừa rủi ro, thúc đẩy dòng lưu chuyển vốn, tiền tệ.

Chính sách tiền tệ ổn định thúc đẩy thị trường TPCP phát triển

Sự ổn định kinh tế vĩ mô và thị trường tiền tệ thời gian qua đã góp phần phát triển, làm tăng tính thanh khoản và hấp dẫn của thị trường trái phiếu.

Điểm nhấn thứ nhất có thể kể đến là 3 năm gần đây, trong việc tổ chức và thực hiện điều hành CSTT, NHNN luôn kiên định mục tiêu kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, thực hiện các giải pháp hỗ trợ tháo gỡ khó khăn cho hoạt động sản xuất, kinh doanh. Kết quả là lạm phát được kiểm soát ở mức rất thấp so với mức 18,13% vào cuối năm 2011. Mặt bằng lãi suất từ chỗ cao: trên 20%/năm, hiện nay đã xuống ở mức rất thấp và không còn là khó khăn cho hoạt động của DN. Tỷ giá và thị trường ngoại hối ổn định, dự trữ ngoại hối được tăng cao. Những chỉ tiêu về tiền tệ và hoạt động ngân hàng đã góp phần nâng mức xếp hạng tín nhiệm của nền kinh tế, tạo được lòng tin của nhà đầu tư.

Điểm nhấn thứ hai là sự phối hợp chặt chẽ giữa NHNN và Bộ Tài chính trong việc phối kết hợp điều hành CSTT và hoạt động ngân hàng, nhất là sự phối kết hợp giữa việc phát hành các công cụ trên thị trường tài chính.

Cụ thể, từ năm 2012 đến nay, trong quá trình điều hành, NHNN đã mua được một lượng rất lớn dự trữ ngoại tệ để tăng dự trữ ngoại hối. Trong quá trình điều hành để đạt mục tiêu kiềm chế lạm phát và ổn định kinh tế vĩ mô, NHNN cũng đã hút tiền về thông qua phát hành tín phiếu NHNN, trong khi đó Bộ Tài chính có kế hoạch phát hành TPCP với khối lượng rất lớn vào cuối năm 2013. Ngoài những kế hoạch phát hành TPCP đã có từ trước, Quốc hội còn phê chuẩn cho phép phát hành bổ sung 170 nghìn tỷ đồng TPCP.

Với yêu cầu phát hành TPCP với khối lượng rất lớn để phục vụ nhu cầu dự án trọng tâm, trọng điểm của Quốc gia, nếu không có sự phối hợp chặt chẽ giữa NHNN và Bộ Tài chính, thời gian qua sẽ rất khó khăn. Tuy nhiên thực tế cho thấy, cả hai cơ quan đã và đang tích cực triển khai và đã đạt được mục tiêu đề ra trong điều hành chính sách của mình.

Đặc biệt những tháng đầu năm 2014, trong điều kiện tăng trưởng tín dụng còn hạn chế do sức hấp thụ và sức cầu của nền kinh tế thấp, hệ thống ngân hàng đã rất tích cực trong việc mua TPCP, và bằng cách này, hệ thống ngân hàng đã đưa thanh khoản vào nền kinh tế. Nếu được giải ngân và sử dụng hiệu quả nguồn vốn này sẽ góp phần rất tích cực cho phát triển kinh tế.

Điểm nhấn thứ ba là NHNN và Bộ Tài chính đã rất tích cực phối hợp trao đổi thông tin để hỗ trợ trong cả điều hành CSTT, CSTK, góp phần ổn định thị trường tài chính tiền tệ và qua đó phát triển thị trường trái phiếu. Việc trao đổi thông tin không chỉ ở cấp Bộ trưởng mà còn ở các cấp nghiệp vụ tại các vụ, cục của hai bên, tạo sự phối hợp chặt chẽ, thúc đẩy thị trường tài chính phát triển, qua đó góp phần ổn định kinh tế vĩ mô.

Điểm nhấn thứ tư, NHNN đã rất tích cực phối hợp với Bộ Tài chính trong việc hoàn thiện cơ sở pháp lý liên quan đến thị trường trái phiếu nhằm tạo khuôn khổ pháp lý thống nhất phù hợp với tình hình thực tế, tiến tới thông lệ quốc tế, tạo điều kiện cho thị trường trái phiếu phát triển bền vững, minh bạch, hiệu quả.

Trong thời gian tới, để tiếp tục phối hợp đồng bộ giữa CSTT và CSTK đạt mục tiêu đề ra, đặc biệt là hỗ trợ phát triển TPCP, NHNN sẽ tiếp tục điều hành các công cụ của CSTT như lãi suất, nghiệp vụ thị trường mở… để điều tiết thị trường tiền tệ hợp lý, tạo thanh khoản cho các TCTD mua TPCP, giúp cho việc phát hành TPCP được thuận lợi hơn, góp phần hỗ trợ huy động vốn cho NSNN.

NHNN cũng kiến nghị, Bộ Tài chính cần tiếp tục đẩy mạnh giải ngân, tăng cường hiệu quả sử dụng nguồn vốn TPCP để tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế. Trong điều kiện lạm phát còn thấp, tín dụng ngân hàng chưa cao, tăng tính thanh khoản của thị trường và hỗ trợ cho tăng trưởng kinh tế cũng góp phần hỗ trợ tăng trưởng tín dụng của hệ thống ngân hàng.

Bên cạnh đó, Bộ Tài chính cần tiếp tục tăng cường cơ chế trao đổi thông tin, hỗ trợ công tác điều hành CSTT và CSTK. Bởi lẽ, hoạt động thu chi NSNN có tác động đến vốn khả dụng của hệ thống các TCTD và tác động đến điều hành CSTT.