Dự thảo Luật quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại DN (Dự thảo Luật) dự kiến sẽ trình Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ 8 tới đây nhưng theo tôi dự thảo chưa đạt yêu cầu vì còn nhiều vấn đề quan trọng thuộc về quan điểm chưa có sự đột phá.

Cơ quan nào đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước tại DN?

Đây là vấn đề có vị trí quan trọng nhất. Khi chưa có cải cách đột phá về vấn đề này thì việc ban hành luật đầu tư và quản lý vốn nhà nước tại DN sẽ không giải quyết được vấn đề gì.

Khoản 1 Điều 3 dự thảo Luật quy định: "Cơ quan đại diện chủ sở hữu là cơ quan, tổ chức được Chính phủ giao thực hiện quyền, trách nhiệm của đại diện chủ sở hữu nhà nước đối với DN do mình quyết định thành lập hoặc được giao quản lý và thực hiện quyền, trách nhiệm đối với phần vốn nhà nước đầu tư tại Cty cổ phần, Cty TNHH 2 thành viên trở lên". Trong lịch sử quản lý DNNN trên thế giới đã có hai mô hình đại diện chủ sở hữu nhà nước tại DN gồm: Mô hình quản lý tập trung là mô hình giao trách nhiệm đại diện quản lý vốn nhà nước tại DN về một cơ quan của Chính phủ và mô hình quản lý phân tán là mô hình phân cấp quản lý vốn nhà nước từ Thủ tướng Chính phủ, các Bộ quản lý ngành, UBND cấp tỉnh. Đây chính là mô hình cơ quan chủ quản đang áp dụng ở nước ta từ trước đến nay. Dự thảo Luật sẽ theo mô hình nào? Câu hỏi trên chưa được trả lời. 

Xin đề nghị lựa chọn mô hình thứ nhất tức mô hình quản lý tập trung thay cho mô hình hiện tại. Điều đó có nghĩa là, cần "chia tay" với cơ chế chủ quản hiện nay. Cách đây 10 năm, việc nghiên cứu để xoá bỏ cơ chế chủ quản đã được đặt ra vì những lý do sau:

Thứ nhất, cơ chế cơ quan chủ quản là các Bộ, ngành, UBND cấp tỉnh không cho phép tách bạch giữa chức năng quản lý Nhà nước và chức năng quản lý kinh doanh. Đây là vấn đề đã được nêu trong rất nhiều nghị quyết, hội nghị, hội thảo. Nhưng đến nay chưa có hướng giải quyết và sẽ không giải quyết được nếu vẫn giữ mô hình hiện tại.

Thứ hai, cơ chế chủ quản như hiện nay đã biến các DNNN thành "cánh tay nối dài" của các cơ quan hành chính gồm các Bộ và UBND cấp tỉnh, là phương thức quản lý "vừa đá bóng, vừa thổi còi" - một phương thức tối kỵ trong quản lý kinh tế và xã hội. Từ đó, "lợi ích nhóm" hình thành và yêu cầu công khai, minh bạch sẽ chỉ là quy định trên giấy! Không ngẫu nhiên mà một số tổ chức tài chính quốc tế như WB, ADB...khi cho Việt Nam vay vốn thực hiện dự án đã đặt điều kiện: Những DN thuộc sự quản lý của chủ đầu tư (là các Bộ, ngành, UBND cấp tỉnh) không được tham gia đấu thầu.

Thứ ba, cơ chế chủ quản hiện nay đã tạo ra những "doanh nhân bất đắc dĩ" khi giao cho Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng, Chủ tịch UBND cấp tỉnh làm đại diện vốn Nhà nước tại DN. Đó là những quan chức, những chính khách không thể đủ điều kiện để trở thành doanh nhân ít nhất là về mặt thời gian.

Thứ tư, do có những "doanh nhân bất đắc dĩ" là các quan chức, công tác kiểm tra, thanh tra đối với các DNNN mà họ làm "đại diện chủ sở hữu" hầu như không có kết quả.

Có ý kiến lo ngại rằng, nếu thành lập một cơ quan ngang bộ thuộc Chính phủ để quản lý các DNNN sẽ làm cho bộ máy hành chính phình to hơn. Lo ngại đó là đúng. Song, nếu có một cơ quan quản lý để khắc phục tình trạng "vừa đá bóng, vừa thổi còi" trong quản lý DN; tách bạch giữa chức năng quản lý Nhà nước với quản lý kinh doanh; hạn chế tối đa lợi ích nhóm và chống tham nhũng, lãng phí trong các DNNN có hiệu quả thì rất cần thực hiện.

Từ những lý do trên, xin đề nghị sửa lại Điều 7 dự thảo Luật về cơ quan đại diện chủ sở hữu như sau:

"Quốc hội ủy quyền cho Chính phủ thống nhất đại diện thực hiện quyền chủ sở hữu vốn đầu tư của nhà nước tại các DN. Chính phủ phải tổ chức thực hiện đầy đủ và hiệu quả tất cả các quyền chủ sở hữu theo các nguyên tắc sau đây:

1) Chính phủ phân thành lập một cơ quan trực tiếp thực hiện các quyền chủ sở hữu tại DN (sau đây gọi tắt là Cơ quan chủ sở hữu). Cơ quan chủ sở hữu không được trực tiếp tham mưu, soạn thảo chính sách; không được trực tiếp tham gia kiểm soát, điều tiết thị trường và thực hiện các nhiệm vụ quản lý nhà nước khác.

2) Cơ quan chủ sở hữu thực hiện tất cả các quyền và nghĩa vụ của chủ sở hữu tại DN một cách độc lập và chuyên trách, tập trung và thống nhất; chịu trách nhiệm trước Chính phủ, Quốc hội và các cơ quan có thẩm quyền khác trong việc thực hiện các quyền chủ sở hữu nhà nước tại DN.

3) Các cơ quan quản lý nhà nước không can thiệp và áp đặt mệnh lệnh hành chính vào hoạt động kinh doanh; đảm bảo quyền tự chủ kinh doanh của DN theo quy định của pháp luật".

Nguyên tắc đầu tư, quản lý, sử dụng vốn - khẩu hiệu suông

Khoản 7 Điều 5 dự thảo luật quy định một trong những nguyên tắc đầu tư, quản lý, sử dụng vốn nhà nước tại DN như sau: "Bảo đảm có hiệu quả, bảo toàn và gia tăng giá trị vốn nhà nước đầu tư vào DN; phòng, chống dàn trải, lãng phí, thất thoát vốn, tài sản của Nhà nước và DN".

Xin đề nghị, để cụ thể hoá dự thảo luật như sau: Thứ nhất, DN nhà nước phải hoạt động kinh doanh đầy đủ theo cơ chế thị trường và cạnh tranh bình đẳng với các DN khác; kinh doanh có hiệu quả, bảo toàn và phát triển vốn của chủ sở hữu Nhà nước đầu tư tại DN. Thứ hai, DN nhà nước định kỳ đánh giá và báo cáo về hiệu quả sử dụng vốn nhà nước tại DN. Vốn nhà nước tại DN được bảo toàn và phát triển khi giá trị thực tế vốn đầu tư của nhà nước tại DN tăng thêm hoặc tỷ suất lợi nhuận của vốn chủ sở hữu nhà nước trong kỳ báo cáo ít nhất  bằng lãi suất bình quân trái phiếu Chính phủ ở thị trường trong nước trong cùng thời kỳ.

Thứ ba, các sản phẩm, dịch vụ thực hiện mục tiêu an sinh xã hội, quốc phòng, an ninh và toàn vẹn lãnh thổ được cung cấp theo cơ chế đấu thầu hoặc chỉ định thầu và được hạch toán riêng.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng chưa có những đột phá theo yêu cầu của đổi mới thể chế là vì dự thảo luật là phép cộng cơ học của các Nghị định của Chính phủ. Chưa có tổng kết, đánh giá tác động của những nghị định nêu trên mà đã luật hoá những quy định đó là không đủ sức thuyết phục. Do đó, nếu vẫn giữ như dự thảo, xin đề nghị Quốc hội chưa vội thông qua Luật này.

Nguồn: DDDN