Khoảng trống…

Chủ nhiệm Hợp tác xã (HTX) chăn nuôi Quý Hiền, huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai, Phan Quốc Ân đầy tự hào với những thành quả của HTX mà ông là người khởi xướng. Nằm trong vùng quy hoạch chăn nuôi của tỉnh, nhiều gia đình đã giàu lên, nhưng nhiều hộ cũng nếm trải thất bại, bỏ nghề vì chăn nuôi luôn phải đối mặt với rủi ro. Chỉ một đợt dịch bệnh đi qua, nhiều hộ dân kiệt quệ không thể tái sản xuất. Với những người thành công phần lớn cũng do ăn may và luôn sản xuất, kinh doanh trong nỗi phấp phỏng. Chưa kể, vì không có quy hoạch về chăn nuôi lên dẫn đến tình cảnh khi thịt gà được giá thì toàn dân nuôi gà nên lại lâm vào cảnh “được mùa mất giá”…

Trước cơ cảnh ấy, ông Ân đã khởi kiến bàn cùng các hộ thành lập HTX nông nghiệp. Không lấy lợi nhuận HTX làm mục tiêu, ông và các hộ dân chọn cho HTX mục tiêu khác là thu nhập của xã viên và sự hài lòng của họ khi sử dụng sản phẩm dịch vụ của HTX.

“Trong sản xuất nông thôn không biết liên kết thì không làm ăn được”, ông Ân đúc kết. Như ở HTX ông, năm 2013 cũng có một hộ xin ra vì tự ái khi bị các thành viên khác kiểm điểm, thêm nữa vì chủ hộ vốn là cán bộ có trình độ chuyên môn, có chuồng trại tiên tiến nên nghĩ ra ngoài thì làm ăn tốt hơn. Tuy nhiên, sau khi ra ngoài 1 năm, thành viên này không thể cạnh tranh được trên thương trường nên lại xin quay lại với HTX.

Tuy nhiên, những HTX như của ông Ân “như lá mùa Thu” trong hơn 10.000 HTX. Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc Tổng công ty cây trồng Thái Bình - ông Trần Mạnh Báo - người đã đồng hành cùng nông dân 40 năm nay cho biết: “Chúng tôi đã liên kết cung cấp sản phẩm dịch vụ cho 80 điểm từ Bạc Liêu đến các tỉnh miền núi phía Bắc. Hiện nay, 10% diện tích lúa toàn quốc sử dụng giống của chúng tôi. Giá trị tăng thêm nhờ các hộ nông dân có sự liên kết để mua giống của chúng tôi là 50 tỷ đồng. Nhưng báo cáo thực là chúng tôi vẫn bế tắc trong việc liên kết trực tiếp với các đơn vị HTX”.

Về liên kết 4 nhà, Nhà nước đóng vai trò chỉ đạo và hỗ trợ bằng cơ chế chính sách còn 3 nhà là DN, nông dân và nhà khoa học. “Nhưng DN đi tìm nông dân không thấy đâu. Cả xã dơ tay bầu chủ nhiệm HTX, nhưng trong tay chủ nhiệm không có một đồng vốn. Mô hình tổ chức HTX là nguyên nhân của vấn đề. Nhiệm vụ quan trọng là để sản xuất nông nghiệp hàng hóa nhưng khó tìm được mô hình HTX hoàn chỉnh, phần lớn các tổ chức kinh tế hợp tác này vẫn hoạt động không theo điều lệ hay một quy định nào. Không có cơ chế ràng buộc thì không làm gì được. Nghị quyết 10 (của Bộ Chính trị về khoán sản phẩm – PV) đã hết năng lượng thúc đẩy sản xuất nên phải thay bằng một Nghị quyết mới”, ông Báo nói…

Năng lượng nào cho hợp tác xã

Xuất phát mọi vấn đề phải từ chính sách. Đó là quan điểm đã được nhiều người tán đồng, xuất khẩu nông sản của Việt Nam là thành quả của chính sách “Khoán 10”. Nhưng kinh tế theo mô hình nông hộ không còn phù hợp trong một nền kinh tế mở cửa và hội nhập vì sức cạnh tranh yếu, cần có cơ chế liên kết người dân với HTX, HTX với DN. Phải quyết liệt xây cho được HTX là một tổ chức kinh tế chứ không phải tổ chức sự nghiệp. HTX phải vận hành theo cơ chế thị trường, hoạt động thua lỗ thì cho phá sản. “Tôi bất ngờ về việc phải thanh toán nợ cho HTX”, ông Báo nói.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn - ông Cao Đức Phát có lần bày tỏ: “Khi kiểm điểm Nghị quyết Trung ương 4, các lãnh đạo cũng tự thấy trong nhiệm vụ chính trị mà Chính phủ giao cho Bộ thì nhiệm vụ phát triển kinh tế tập thể làm được chưa nhiều. Sau đó, Bộ cũng đã xây dựng kế hoạch chương trình hành động và đang triển khai. Tuy nhiên, khi đi vào thực tiễn không phải không có khó khăn”. Về kinh tế tập thể, mặc dù HTX là nòng cốt, là hình thức tổ chức cấp cao của kinh tế tập thể, nhưng hoạt động kinh tế tập thể còn có nhiều mô hình khác như Tổ hợp tác, Liên kết cánh đồng mẫu lớn…

“Vậy thì mục tiêu của chúng ta là có nhiều HTX, Tổ hợp tác, liên kết cánh đồng mẫu lớn hay mục tiêu là có nhiều sự liên kết hiệu quả đem lại lợi ích cho các xã viên tham gia trong mối liên kết?”. Trả lời câu hỏi do mình tự đặt ra, Bộ trưởng Cao Đức Phát nhìn nhận, mục tiêu phải hướng đến tính liên kết, tạo mối lợi cho các bên tham gia bằng khuôn khổ pháp lý. HTX đã có luật, nhưng đã quá một nửa thời gian, mà theo Luật, các HTX phải chuyển đổi mô hình cũ sang kiểu mới, nhưng vẫn chưa có thông tư nghị định hướng dẫn?

“Ngay cả mô hình cũng cần có cách tiếp cận mềm dẻo hơn, nếu áp dụng một mô hình HTX cho tất cả các lĩnh vực sản xuất thì không ổn”, ông Phát nói. Ví như HTX thủy lợi thì xã viên từ nhiều xã, nhiều huyện, nhưng HTX thủy lợi thì chỉ trong một hệ thống công trình... Về xã viên, HĐQT, cơ chế vận hành phải làm rõ hơn, “Chính phủ đã đồng ý cho ban hành riêng một nghị định về mô hình HTX nông nghiệp”, ông Phát nói.

Quan trọng hơn: “HTX hay liên kết chỉ tồn tại khi mang lại lợi ích cho xã viên, không phải chỉ là làm những gì xã viên không làm được và làm kém hiệu quả mà phải làm những việc mà tư nhân không làm được và phải làm hiệu quả hơn cho nông dân, phải là đại diện cho nông dân”, Bộ trưởng Phát đúc rút.

Chủ tịch Mặt trận tổ quốc Việt Nam Nguyễn Thiện Nhân cho rằng, phải chỉnh lại mô hình HTX sao cho khi sinh ra là để kinh tế cá thể hiệu quả hơn. “Vào HTX mà họ giàu hơn thì họ tự vào và khó mà khai trừ họ”, ông Nhân nói.

Tuy hiệu quả của mô hình HTX hay liên kết trong sản xuất liên quan tới đời sống của hơn 70% dân số, nhưng nguồn lực của bộ máy Nhà nước dường như chưa được “phân bổ” xứng đáng: Bộ KH&ĐT có Vụ Hợp tác xã nhưng chỉ có 14 biên chế, Bộ NN&PTNT có Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn nhưng cũng chỉ có 5 biên chế riêng cho kinh tế hợp tác. Các bộ, ngành khác cũng như các cấp hành chính sở, quận… vẫn không có cán bộ chuyên trách, thậm chí không có cả cán bộ kiêm nhiệm.

Nguồn: Thời báo Ngân hàng