Xét theo cơ cấu chi tiêu, tỷ lệ chi thường xuyên đã lên đến 80% tổng chi ngân sách, phần còn lại chưa tới 20% dành cho đầu tư phát triển (chưa kể chi trả nợ). Một cấu trúc ngân sách thiên về “tiêu dùng” hơn “đầu tư” như vậy là hết sức rủi ro.

Xét về giá trị tuyệt đối, số chi dự toán được Quốc hội phê duyệt là 767.000 tỉ đồng nhưng số ước thực hiện đã vượt 112.000 tỉ đồng, lên mức 879.000 tỉ đồng, tức vượt 15% dự toán. Trong khi đó, chi cho đầu tư phát triển ước thực hiện năm 2015 là 203.000 tỉ đồng, vượt 4,2% dự toán. Tổng chi ngân sách cho hai khoản này đã lên đến gần 1,1 triệu tỉ đồng, vượt xa so với tổng số thu cân đối ngân sách nhà nước và các khoản thu viện trợ theo báo cáo của Bộ Tài chính là 927.500 tỉ đồng.

Như vậy ngân sách đã bị mất cân đối cơ bản (primary imbalance) là 154.500 tỉ đồng, tương đương 3,45% GDP. Lưu ý rằng, con số này vẫn chưa bao gồm khoản chi trả nợ và viện trợ dự kiến trong năm 2015 là 150.000 tỉ đồng. Điều này có nghĩa là nếu cộng gộp cả phần chi trả nợ này thì tổng thâm hụt ngân sách sẽ lên đến 304.500 tỉ đồng, chưa kể chi dự phòng và một số khoản chi khác. Sau khi điều chỉnh, thâm hụt ngân sách theo ước tính của năm 2015 có thể sẽ lên đến 6,8% GDP chứ không phải 5% GDP mà Quốc hội dự toán và càng không phải 3,45% GDP thâm hụt cơ bản.

Hơn nữa, theo kế hoạch vay và trả nợ của Chính phủ thì trong năm 2015, Chính phủ sẽ vay khoảng 436.000 tỉ đồng, trong đó ngoài 226.000 tỉ đồng dùng để bù đắp bội chi ngân sách trong dự toán thì còn 125.000 tỉ đồng để đảo nợ và 85.000 tỉ đồng để tài trợ cho các chương trình đầu tư trái phiếu của Chính phủ. Như vậy, nếu tính cả các khoản vay để tài trợ ngoài ngân sách - mà lẽ ra chúng có thể được đưa vào cân đối trong ngân sách - thì mức bội chi ngân sách thực tế thậm chí còn cao hơn.

Triển vọng ngân sách 2016

Dự toán ngân sách 2016 của Chính phủ cho thấy có sự dè dặt trong việc huy động nguồn thu cũng như việc thực hiện kế hoạch chi tiêu ngân sách nhà nước ngay cả trong bối cảnh nền kinh tế đang ấm dần lên. Theo đó, tổng thu ngân sách dự toán cho năm 2016 là khoảng hơn 1 triệu tỉ đồng, tăng 11% so với dự toán và 14% ước thực hiện của năm 2015. Đây là lần đầu tiên thu ngân sách của Việt Nam vượt con số 1 triệu tỉ đồng, tương đương 20% GDP dự báo của năm 2016.

Nguồn thu từ dầu thô sẽ không còn dồi dào như trước nếu như không muốn nói còn khó khăn hơn khi giá dầu dự báo sẽ chỉ xoay quanh từ 30-35 đô la Mỹ/thùng (một số dự báo bi quan có thể xuống dưới 20 đô la/thùng). Chính vì vậy, việc dự toán nguồn thu từ dầu thô chỉ 54.500 tỉ đồng (chiếm 5,4% ngân sách), thấp hơn mức thu năm 2015 và chỉ bằng 60% mức dự toán năm 2015 là tương đối hợp lý.

Tương tự, thu từ xuất nhập khẩu cũng khó cải thiện khi rất nhiều dòng thuế nhập khẩu phải cắt giảm ngay cả khi kim ngạch thương mại của Việt Nam dự báo vẫn tiếp tục tăng trưởng trên hai con số. Do đó, việc dự toán nguồn thu xuất nhập khẩu giảm nhẹ hoặc tương đương năm 2015 là phù hợp. Tuy nhiên, việc dự toán thu nội địa lên đến 785.000 tỉ đồng, tăng đến 23% so với dự toán và 20% so với thực hiện năm 2015 vừa là một dấu hiệu tích cực nhưng cũng đồng thời báo trước những khó khăn cho cộng đồng doanh nghiệp và nền kinh tế.

Một mặt, thu nội địa tăng cho thấy cơ sở thuế nội địa đang được cải thiện - là một chỉ báo tích cực về tăng trưởng kinh tế, song điều này cũng có thể là do thuế suất hiệu dụng của nền kinh tế sẽ tăng lên đi cùng với các cải cách thuế khóa trong nước nhằm bù lại nguồn thu bị giảm đi từ dầu thô và do cam kết hội nhập kinh tế.

Trong khi đó, chi ngân sách vẫn tiếp tục được dự toán ở mức khá cao, trên 1,27 triệu tỉ đồng, tăng 11% so với dự toán nhưng vượt đến 16% so với thực hiện 2015. Điều tích cực là Chính phủ đã chủ động tăng tỷ trọng chi đầu tư phát triển từ 20% năm 2015 lên xấp xỉ 24% năm 2016, đồng thời giảm tỷ trọng chi thường xuyên từ 80% xuống còn 76% trong tổng chi cân đối ngân sách (chưa bao gồm chi trả nợ). Khoản chi trả nợ và viện trợ cũng tương đương năm 2015, tức 155.100 tỉ đồng, song đây vẫn là mức khá cao trong điều kiện cân đối ngân sách hiện nay. Một điểm tích cực khác là Chính phủ còn dành một phần ngân sách khoảng 13.055 tỉ đồng, tăng so với mức 10.000 tỉ đồng năm 2015, để cải cách tiền lương và tinh giản biên chế.

Như vậy, bội chi ngân sách năm nay theo dự toán là 4,95% GDP, giảm 0,05 điểm phần trăm so với dự toán 2015, tương đương 254.000 tỉ đồng. Dù mức giảm không nhiều nhưng rõ ràng đây là một nỗ lực lớn của chính phủ nhằm cắt giảm thâm hụt ngân sách và duy trì nợ công ở mức bền vững.

Tuy nhiên, trục trặc muôn thuở của ngân sách Việt Nam chính là tính kỷ luật và minh bạch rất kém. Chẳng hạn, nếu thâm hụt 254.000 tỉ đồng thì lẽ ra Chính phủ chỉ được phép vay thêm bằng con số này để bù đắp, song thực tế vẫn còn rất nhiều khoản vay để đầu tư được bỏ ra ngoài ngân sách mà nếu tính gộp cả vào thì thâm hụt ngân sách đương nhiên sẽ tăng lên. Chẳng hạn theo kế hoạch vay và trả nợ 2016, Chính phủ dự kiến sẽ huy động thêm 409.000 tỉ đồng, trong đó 254.000 tỉ để bù thâm hụt ngân sách (trong đó đã bao gồm phần chi trả nợ) nhưng lại dành thêm 95.000 tỉ đồng để đảo nợ ngoài ngân sách, phần còn lại 60.000 tỉ để tài trợ cho các chương trình đầu tư trái phiếu chính phủ.

Đây chính là điển hình cho tính kỷ luật lỏng lẻo và minh bạch kém của ngân sách Việt Nam. Điều này hàm ý rằng, những cải cách ngân sách trong năm 2016 mà Việt Nam nên tập trung thực hiện là tăng cường tính kỷ luật ngân sách, thúc đẩy minh bạch hóa cùng với trách nhiệm giải trình độc lập của các cơ quan, đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước.

Nguồn: TBKTSG