Hai câu chuyện, một bản chất

Cuối tuần trước, trong cuộc gặp giữa Phó thủ tướng Vương Đình Huệ và các doanh nhân trẻ, ông Đỗ Huy Hiệu, Giám đốc Công ty TNHH DVH-Bransons, chuyên về đào tạo phải thốt lên: “Chúng tôi không có đủ tiền để lót quá nhiều cửa như vậy”. Lời nói khẳng khái của vị giám đốc trong  buổi gặp mà lãnh đạo Chính phủ tổ chức tại Văn phòng Chính phủ nhằm tôn vinh tinh thần khởi nghiệp cho thấy tình trạng nhũng nhiễu như thế nào. Theo lời ông Hiệu, để được mời chuyên gia nước ngoài vào Việt Nam đào tạo một chương trình chỉ 2-3 ngày, ông phải nộp hồ sơ xin giấy phép trước một tháng. Có những lần doanh nghiệp nộp chậm chỉ hai ngày thì bị trả lại hồ sơ. Song, vấn đề là “cò mồi” xuất hiện ngay sau đó, và với 15 triệu đồng, họ có thể xin giấy phép.  Ông nói: “Không có việc lót tay thì không có giấy phép”.

Cùng thời điểm, tại hội nghị ở Bộ Tư pháp nhằm rà soát các điều kiện kinh doanh, Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Trọng Thừa cho rằng các bộ chuyên ngành đang “phản ứng mạnh mẽ” vì sợ mất quyền lợi. “Hàng tháng thu mấy chục tỉ, giờ còn vài trăm triệu, cho nên họ chống đối kinh lắm”, ông Thừa nói.

Hai câu chuyện trên trực tiếp làm lộ rõ bản chất và hệ lụy của các điều kiện kinh doanh được các bộ, ngành và địa phương ban hành tràn lan trong suốt thập kỷ qua trong các thông tư, văn bản pháp quy. Càng nhiều điều kiện kinh doanh được ban hành, thì các nhà quản lý càng tạo ra cơ chế xin - cho với người dân và doanh nghiệp. Kinh nghiệm nhiều năm trong việc này, nguyên Cục trưởng Cục Kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật, Bộ Tư pháp, ông Lê Hồng Sơn, cho rằng điều kiện kinh doanh “chủ yếu” nằm trong các thông tư, văn bản quy phạm pháp luật cấp bộ, trong các văn bản của địa phương, và cá biệt trong một số quy định của Chính phủ.

Cách đây vài hôm, ông Sơn nhận được điện thoại của mấy doanh nghiệp là chủ thuyền du lịch ở Hạ Long, Quảng Ninh. Họ nói như khóc với ông là đang bị dồn vào tình trạng giải thể, ngưng hoạt động sau Quyết định 4088 tháng 12-2015 của tỉnh. Theo quyết định này, tàu vỏ gỗ hoạt động đủ 15 năm kể từ ngày cấp đăng kiểm đóng mới không được vận chuyển khách du lịch trên vịnh Hạ Long, vịnh Bái Tử Long; chấm dứt đóng mới tàu vỏ gỗ hoạt động phục vụ khách du lịch trên vịnh Hạ Long, vịnh Bái Tử Long. Theo ông Sơn, quy định này là trái với Nghị định 111 năm 2014 của Chính phủ, và Thông tư số 43 năm 2012 của Bộ Giao thông Vận tải. Theo đó, niên hạn sử dụng tàu du lịch vỏ gỗ chở khách không quá 25 năm, chở khách lưu trú không quá 20 năm. Ông bình luận: “Hễ ngồi ở vị trí có chức có quyền là người ta nghĩ phải có lợi mới làm. Đó là cái mà tôi cảm nhận sâu sắc sau nhiều năm trong nghề”.

Quyết tâm của Chính phủ

Những vấn đề như trên, và hơn nữa đã được Chính phủ nhận diện. Theo Luật Đầu tư, từ ngày 1-7 tới, các điều kiện kinh doanh chỉ được ban hành ở cấp nghị định, thay vì ở cả cấp thông tư trở xuống như hiện nay. Nghĩa là, chỉ có Thủ tướng mới được ban hành điều kiện kinh doanh, thay vì cả các bộ trưởng, chủ tịch tỉnh.

Trong báo cáo gửi Chính phủ ngày 31-5-2016, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Mai Tiến Dũng cảnh báo: “Đề nghị các bộ, cơ quan quán triệt tinh thần chỉ đạo của Chính phủ tại Nghị quyết 35/NQ-CP năm 2016 về phát triển doanh nghiệp, theo đó kiên quyết cắt giảm các điều kiện đầu tư kinh doanh, loại bỏ các giấy phép con bất hợp lý, không đặt ra các quy định mới gây khó khăn cho hoạt động đầu tư, kinh doanh, quy định về điều kiện đầu tư kinh doanh phải rõ ràng, minh bạch, dễ thực hiện, đơn giản hóa khâu tiền kiểm, tăng cường hậu kiểm gắn với điều kiện, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp đầu tư kinh doanh đúng pháp luật”.

Theo báo cáo này, tính đến hết ngày 31-5-2016, các bộ mới trình được 35/49 nghị định. Tuy nhiên, đến ngày 3-6-2016, theo thống kê của Bộ Tư pháp, bộ này đã nhận hồ sơ thẩm định của 48/49 nghị định quy định về điều kiện đầu tư kinh doanh. Điều này có nghĩa, các bộ, ngành đang rất cấp tập nâng cấp các điều kiện kinh doanh từ cấp thông tư lên nghị định. Ông Nguyễn Phước Thọ, ở Vụ Pháp luật của Văn phòng Chính phủ, nhận xét: “Giờ ào ào ban hành, đến khi sửa thì mất rất nhiều thời gian. Sửa một nghị định mất ít nhất hai năm, thậm chí 3-4 năm”. Bộ trưởng Tư pháp Lê Thành Long cảnh báo: “Quyết tâm cao nhất đảm bảo kịp thời hạn, làm ngày làm đêm, nhưng phải đảm bảo chất lượng. Nếu không chúng ta phải chịu hoàn toàn trách nhiệm”.

Quá trình rà soát các điều kiện kinh doanh hiện nay cho thấy, các bộ, ngành đang trước tình thế lưỡng lự giữa việc trao thêm quyền cho người dân hay duy trì quyền quản lý cho mình. Thực tế đã chứng minh, những bước phát triển vượt bậc của Việt Nam trên chặng đường 30 năm qua đều gắn với những đổi mới có tính chất quyết định về thể chế, mà bản chất là tăng quyền tự do, tự chủ kinh doanh cho người dân. Cởi trói, trao quyền cho người dân, thay vì hạn chế, bao cấp cho họ sẽ huy động được nguồn lực khổng lồ từ tài chính, trí tuệ cho phát triển. Nhà nước phải thay đổi tư duy cũ kỹ “năng lực quản lý đến đâu thì mở đến đó” bằng tư duy tiến bộ “năng lực quản lý phải được xây dựng để phù hợp và thúc đẩy sự phát triển”. Để đảm bảo tính liêm chính, và kiến tạo phát triển, Chính phủ không thể để các cấp dưới tiếp tục duy trì điều kiện kinh doanh không cần thiết để tạo mảnh đất xin - cho, nhân danh Nhà nước để vụ lợi cá nhân.

Nguồn: TBKTSG