Nhóm lợi ích

Theo ông Bá, một trong những nguyên nhân khiến đề án tái cơ cấu nền kinh tế giai đoạn 2013-2015 chưa được như mong đợi là đề án đã “đụng chạm đến rất nhiều nhóm lợi ích khác nhau”. Cũng chính vì điều này mà ông Bá lo lắng về hiệu quả của chương trình tái cơ cấu nền kinh tế trong giai đoạn 2016-2020 đang được CIEM thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư, soạn thảo.

Chuyên gia kinh tế này cho rằng muốn tái cơ cấu phải là phải chấp nhận trả giá, đó là điều mà bất cứ nơi đâu thực hiện tái cơ cấu đều phải trải qua. Nhưng với những gì ông chứng kiến ở Việt Nam trong những năm qua, buộc ông phải đặt ra những câu hỏi rằng nếu doanh nghiệp nhà nước (DNNN) làm ăn không hiệu quả, Nhà nước có dám đóng cửa không?

“Đóng cửa thì thất thu ngân sách, người lao động mất việc. Có dám trả giá không? Nếu không dám chấp nhận thì chắc là khó tái cơ cấu,” ông Bá đưa ra câu hỏi.

Cần phải khẳng định rằng nhu cầu tái cơ cấu nền kinh tế vào thời điểm này đang rất cấp thiết. Vì nếu nhìn vào xu hướng tăng trưởng kinh tế, thì nền kinh tế đang tăng trưởng chậm lại. Theo CIEM, mức tăng trưởng kinh tế trung bình giai đoạn 1990 – 2007 là 7,8%, nhưng sang giai đoạn 2007 – 2012 còn 6,7%, và từ năm 2012 đến nay chỉ khoảng 5,8%.

Thực tế thì chính phủ cũng đã nhận ra điều đó. Nếu không vì vậy thì chính phủ đã không giao cho Bộ Kế hoạch và Đầu tư sớm hoàn thiện đề án mới để trình Chính phủ thông qua.

Rào cản từ cơ chế “ bình quân, chia đều”?

Dự thảo đề án tái cơ cấu mới do CIEM soạn thảo cũng nhấn mạnh rằng, một trong năm nguyên nhân khiến tái cơ cấu giai đoạn 2013-2015 không thành công là do cơ chế quản lý nhà nước đối với phân bố và sử dụng các nguồn lực quốc gia như vốn đầu tư, đất đai và tài nguyên thiên nhiên chậm được đổi mới.

“Phân bố vốn đầu tư, lựa chọn dự án đầu tư, giao đất, cho thuê đất và cấp phép khai thác tài nguyên, khoáng sản vẫn chạy theo các chỉ tiêu về lượng và theo cơ chế xin – cho dưới nhiều hình thức khác nhau; thiếu định hướng ưu tiên cụ thể, thiếu tiêu chí đo lường, thẩm định hiệu quả một cách rõ ràng” – các chuyên gia kinh tế của CIEM viết trong bản dự thảo.

Theo ông Trần Đình Thiên, Viện trưởng Viện Kinh tế VN cần phải tạo ra năng lực tham gia hội nhập tốt cho các địa phương và cả các DNNN, bởi nền kinh tế VN đang theo xu hướng hội nhập, nếu những địa phương đó, DN đó không thể tự nâng cao năng lực cạnh tranh thì sẽ khó tồn tại được.

“Chúng ta muốn chia đều tất cả, thì làm sao tái cơ cấu được. Tái cơ cấu là phải ưu tiên cho những doanh nghiệp, địa phương làm tốt, có tiềm năng phát triển. Dứt khoát không “xin – cho”, không chia đều theo kiểu tỉnh nghèo cũng bằng tỉnh giàu,” ông Thiên nhấn mạnh.

Nhưng có lẽ loại được điều này không hẳn là dễ. Ông Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng CIEM thừa nhận rằng hiện đang có tình trạng sử dụng thị trường để che đậy cơ chế xin cho. Ông cũng cho biết “xin – cho” bây giờ lại còn trở thành mua bán, mua quyền kinh doanh, tạo ra động lực khuyến khích ngược. “Ông nào chăm chỉ, làm ăn đàng hoàng thì chết, ông nào biết chạy chọt, mua bán thì lại sống. Tất cả tạo ra sự méo mó trong nền kinh tế,” ông Cung nói.

Tính hiệu quả của DNNN?

Có lẽ chính vì vậy, đề án tái cơ cấu nền kinh tế mới với mục tiêu nâng cao năng lực cạnh tranh sẽ vấp phải nhiều rào cản từ những lợi ích nhóm. Và sẽ cần phải có một quyết tâm cứng rắn từ những cấp cao nhất mới có thể hy vọng thực hiện được đề án này.

Theo nhiều chuyên gia, đầu tiên vẫn phải bắt đầu từ các DNNN để thúc đẩy doanh nghiệp tư nhân phát triển. “Tái cơ cấu phải nhấn mạnh vào các chủ thể kinh tế tư nhân, tạo ra những tập đoàn tư nhân lớn. Các doanh nghiệp tư nhân cứ bé li ti như hiện tại thì phải xem lại. Nếu làm lại mà y như cũ là chết, có thể không chết ngay mà là chết từ từ,” ông Thiên nói.

Trong dự thảo về đề án tái cơ cấu, CIEM cũng thừa nhận các DNNN vẫn đang chi phối nhiều ngành kinh tế, nhưng lại không mang về nhiều hiệu quả cao. Lợi nhuận của cả khu vực DNNN thực tế cao hơn mức trung bình của hệ thống DN, nhưng chủ yếu đến từ một số tập đoàn quy mô lớn trong các ngành có tính độc quyền tự nhiên. Còn phần lớn DNNN có kết quả kinh doanh thấp, đặc biệt khi so sánh với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Xét trên bình diện tổng thể từ năm 2000 đến nay, tỷ suất lợi nhuận trước thuế trên tổng nguồn vốn của khu vực DNNN chưa năm nào vượt quá 6%, trong khi đó các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài thường xuyên duy trì ở mức trên dưới 10%.

Mặc dù nhiều DNNN đã được CPH, nhưng thực tế Nhà nước vẫn nắm giữ cổ phần chi phối tại những doanh nghiệp này.

“Cổ phần hóa DNNN không làm giảm sự can dự của Nhà nước vào nền kinh tế vì quan hệ thân hữu giữa DN với quan chức nhà nước vẫn tiếp tục được duy trì ngay cả khi DN đã được cổ phần hóa,” bản dự thảo đề án tái cơ cấu của CIEM nêu rõ.

Nguồn: DDDN