Niềm tin chênh vênh

Mới đây, thông tin Tập đoàn VinGroup khởi động Chương trình “Đồng hành, hỗ trợ và thúc đẩy sản xuất nông nghiệp Việt” thông qua việc liên kết với 1.000 hợp tác xã và hộ nông dân để cung ứng nông sản sạch và an toàn cho thị trường thu hút sự quan tâm không chỉ của những người làm nông nghiệp.

Khen thì dễ rồi, việc doanh nghiệp đóng vai trò đồng hành cùng người nông dân trong liên kết sản xuất là một trong những “ước ao” mà ngành nông nghiệp đề ra trong đề án tái cơ cấu thực hiện 3 năm qua. Nhưng bên cạnh đó, người ta đặt câu hỏi: Liệu động cơ sau việc làm này của VinGroup là gì?

TS. Nguyễn Trí Ngọc, Tổng Thư ký Tổng hội Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) từng là người đứng đầu Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT) băn khoăn: “Câu chuyện VinGroup đầu tư vào nông nghiệp cũng còn nhiều ý kiến trái chiều. Với những gì họ đã đầu tư và sản phẩm thu lại còn hạn chế như thế này thì họ phải lỗ hàng chục tỷ. Hàng chục tỷ với ngành nông nghiệp hiện nay không hề nhỏ. Vậy phải có động cơ gì để họ làm như vậy chứ?”.

Không chỉ TS. Ngọc, nhiều người cũng bày sự tỏ lo lắng trên mạng xã hội như: “Người nông dân đã không đủ trình độ để đàm phán được với đầu nậu, tiểu thương. Liệu họ có " nắm đằng chuôi" khi ký kết hợp đồng với tập đoàn lớn như VinGroup?” Không chỉ lo lắng cho người nông dân trong cái bắt tay với VinGroup mà nhiều người lo cho chính mối quan hệ này vì: “Ý tưởng của VinGroup rất hay, cách quản lý cũng rất tốt, nhưng bà con nông dân ta thì chỉ nhìn lợi trước mắt, thấy ai mua giá hơn là bán. Bao nhiêu bài học rồi...”

Nhìn vào Chương trình liên kết mới đây mà VinGroup đưa ra thì ngoài việc không “dính líu” gì đến đất đai của nông dân, Chương trình này ưu tiên những hộ sản xuất đã đạt tiêu chuẩn VietGap hoặc chuyên sản xuất trái cây đặc sản theo vùng miền. Có nghĩa là, doanh nghiệp này công khai đặt những người nông dân làm theo quy hoạch lên hàng đầu trong danh sách liên kết của họ - điều mà rất nhiều chính sách của chính quyền địa phương dù mong muốn vẫn chỉ ở trên văn bản vì vẫn bỏ ngỏ phương án bao tiêu cho nông sản làm theo quy hoạch.

Câu chuyện liên kết giữa VinGroup với người nông dân mới chỉ bắt đầu nhưng câu chuyện về mất niềm tin trong đầu tư vào nông nghiệp thì đã có rất lâu rồi. Có điều, việc mất niềm tin về cơ hội làm giàu từ nông nghiệp không nguy hiểm bằng việc mất niềm tin vào chính những người nông dân - những người đang nắm giữ tư liệu chính trong sản xuất nông nghiệp. Liệu nếu có sự lựa chọn khác tốt hơn để phát triển kinh tế trên mảnh đất của mình, người nông dân có bắt tay với VinGroup?

Thiếu nguồn tiếp sức

Nông nghiệp là ngành có lợi thế của Việt Nam, tuy nhiên phát triển nông nghiệp trong thời gian qua chủ yếu vẫn dựa trên hộ tiểu nông, lao động giá rẻ, tập trung vào sản lượng mà ít quan tâm đến nâng cao chất lượng và giá trị gia tăng của sản phẩm.

TS. Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn phân tích: “Nông nghiệp Việt Nam buộc phải phát triển theo hướng hiện đại, sản xuất hàng hóa lớn, có giá trị gia tăng cao và bền vững, dựa trên nền tảng hộ nông dân chuyên nghiệp, kinh tế hợp tác và doanh nghiệp. Trong đó, doanh nghiệp đóng vai trò chủ đạo trong việc phát triển chuỗi giá trị, gắn nông dân và HTX với thị trường, xây dựng các vùng chuyên canh quy mô lớn, nâng cao khả năng cạnh tranh, áp dụng công nghệ phù hợp để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường về chất lượng, tiêu chuẩn, quy chuẩn cả về kinh tế, xã hội và môi trường”.

TS. Nguyễn Đỗ Anh Tuấn nhìn nhận, đến thời điểm này, các “xung lực” để kéo doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp đã tụ hội khá đầy đủ. Nếu trước đây, chỉ có một số ít doanh nghiệp vừa và nhỏ đầu tư vào nông nghiệp, mà cũng chỉ ở khâu thương mại, thì hiện các doanh nghiệp đã đầu tư theo chuỗi, từ khâu sản xuất, chế biến cho đến tiêu thụ sản phẩm.

Doanh nghiệp đã bắt đầu bước vào chặng đường đầu tư sản xuất nông nghiệp, đó là một chặng đường dài tính theo mùa, vụ, tính bằng lo lắng từng cơn nắng, trận mưa. Nói như TS. Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI): “Mối quan hệ máu thịt doanh nhân-nông dân càng phải được khẳng định hơn trong hoàn cảnh mới. Nói là mối quan hệ máu thịt vì phần lớn các doanh nhân trong lĩnh vực nông nghiệp đều xuất thân từ nông dân và chính nông dân cũng là đối tượng khách hàng lớn nhất của những doanh nhân này”.

Có thể khẳng định hiệu quả của mối quan hệ này dựa trên thành quả của sự hợp tác "song phương" nói trên đem lại. Hiệu quả đó lâu dài là kinh tế, nhưng cái cần trước mắt chính là ước vọng có được nông sản sạch, xây dựng được uy tín cho thương hiệu nông sản Việt của doanh nghiệp. Thông qua đó, người nông dân mới có thể tiếp cận được công nghệ và tư duy kinh tế từ mối liên kết này.

Nhắc đến chính sách thu hút doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp, người ta thường nói đến Nghị định 210/NĐ-CP ngày 19/12/2013 về Chính sách thu hút tư nhân đầu tư vào nông nghiệp nông thôn và Nghị định 15/2015/NĐ-CP về đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP). Tuy nhiên, với Nghị định 210, nhiều doanh nghiệp vẫn kêu khó khi tiếp cận ưu đãi, còn Nghị định 15 lại chỉ thấy đa số doanh nghiệp... giao thông vận tải ứng dụng được.

Theo Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn, mới chỉ khoảng 1% doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp trong tổng số doanh nghiệp của cả nước. Trong đó, doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ chiếm 95%, doanh nghiệp lớn chỉ chiếm 3,7% và doanh nghiệp quy mô vừa chỉ chiếm 1,32%. Những con số này cho thấy dù hô hào dư địa phát triển nông nghiệp còn lớn nhưng doanh nghiệp vẫn không thể có “chặng đường trải bước trên hoa hồng” khi nhìn thấy “bàn chân cũng thấm đau vì những mũi gai”...

Nguồn: Báo điện tử Chính phủ