Lần đầu tiên, Bộ Tài chính đã soạn thảo một dự thảo nghị định quản lý giá chuyển nhượng của giao dịch liên kết, chống chuyển giá để trình Chính phủ phê duyệt. TBKTSG ghi nhận ý kiến của bà Lê Thị Thu Hương, Phó cục trưởng Cục Thuế TPHCM; ông Nguyễn Đình Du, Phó tổng giám đốc Công ty Tư vấn và Kiểm toán Grant Thornton; và ông Châu Huy Quang, luật sư điều hành R&T LCT Lawyer, xung quanh dự thảo nghị định đang được tham vấn này.

TBKTSG: So với quy định hiện hành, dự thảo nghị định có những điều chỉnh ra sao trong việc xác định mối quan hệ liên kết và chi phí tính thuế của một giao dịch liên kết - những quy định tác động trực tiếp đến doanh nghiệp?

Ông Nguyễn Đình Du.

- Ông Nguyễn Đình Du: Những đề xuất về phạm vi các giao dịch liên kết đã cụ thể, minh bạch, chi tiết và đầy đủ hơn so với khuôn khổ pháp lý hiện tại (Thông tư 66/2010/TT-BTC hướng dẫn thực hiện việc xác định giá thị trường trong giao dịch kinh doanh giữa các bên có quan hệ liên kết). Một số đề xuất cũng giúp cho khuôn khổ pháp lý trong hoạt động xác định giá thị trường tại Việt Nam trở nên phù hợp hơn với các chuẩn mực quốc tế, cụ thể là các quy định trong hướng dẫn về giá chuyển nhượng của Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) và các đề xuất chống xói mòn cơ sở và chuyển lợi nhuận (BEPS).

Đặc biệt, chúng tôi đánh giá cao các đề xuất về nguyên tắc khấu trừ đối với các chi phí phát sinh giữa các bên liên kết, trong đó nêu rõ các điều kiện và yêu cầu pháp lý đối với các khoản chi phí. Đây là quy định hoàn toàn mới so với những gì được nhắc đến trong Thông tư 66. Quy định như vậy sẽ giúp doanh nghiệp chủ động hơn trong việc chuẩn bị các hồ sơ và chứng từ, đảm bảo các chi phí hợp lý, hợp lệ được khấu trừ trong quá trình quyết toán thuế thu nhập doanh nghiệp hàng năm. Lâu nay, các doanh nghiệp gặp khá nhiều vướng mắc trong quá trình xác định giá chuyển nhượng.

- Luật sư Châu Huy Quang: Dự thảo nghị định này có điều chỉnh cách xác định các bên có quan hệ liên kết theo hướng mở rộng đối tượng hơn so với Thông tư 66. Ví dụ, một trong những căn cứ xác định hai doanh nghiệp có quan hệ liên kết là việc một doanh nghiệp có sở hữu tỷ lệ vốn góp trong doanh nghiệp khác. Trong khi đó, quy định hiện hành căn cứ vào tỷ lệ phần trăm vốn đầu tư. Trong thực tế, vốn đầu tư thường cao hơn nhiều so với vốn góp (vốn điều lệ), đặc biệt trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Vì vậy, với việc lấy căn cứ là tỷ lệ sở hữu theo vốn góp như dự thảo đề xuất thì sẽ có không ít trường hợp hai doanh nghiệp bị coi là có quan hệ liên kết với nhau.

Dự thảo nghị định cũng quy định cụ thể và chặt chẽ hơn về nghĩa vụ của doanh nghiệp. Đó là phải thực hiện kê khai các giao dịch liên kết, kê khai loại trừ các yếu tố làm sai lệnh nghĩa vụ thuế do quan hệ liên kết chi phối, tác động để xác định nghĩa vụ thuế đối với các giao dịch liên kết tương đương với các giao dịch độc lập có điều kiện tương đồng.

Tôi cho rằng những quy định như dự thảo nghị định đề cập sẽ tác động đến những doanh nghiệp thường xuyên tham gia các giao dịch liên kết và “kiếm lợi”, chuyển giá bằng những giao dịch này. Ngược lại, những doanh nghiệp làm ăn chính đáng, thực hiện tốt chính sách thuế thì sẽ được lợi bởi môi trường kinh doanh được cải thiện theo hướng công bằng, minh bạch và có tính cạnh tranh hơn.

Bà Lê Thị Thu Hương.

- Bà Lê Thị Thu Hương: Trên cơ sở tham khảo tài liệu nước ngoài, kinh nghiệm của một số nước khu vực như Ấn Độ và Trung Quốc cũng như tình hình thực tế tại Việt Nam, ban soạn thảo đã đưa ra những quy định phù hợp với giai đoạn hiện nay. Dự thảo nghị định vừa kế thừa những gì đã có tại Thông tư 66 vừa nâng tầm một số quy định để mở rộng đối tượng doanh nghiệp chịu tác động. Đây là cơ sở pháp lý để cơ quan thực thi chúng tôi khống chế, điều chỉnh các giao dịch liên kết. Tất nhiên, thực tế thì muôn hình vạn trạng, có những liên kết ngầm giữa các doanh nghiệp mà cơ quan quản lý không dễ chỉ ra, sẽ tiếp tục hoàn thiện, bổ sung trong quá trình hoạt động.

TBKTSG: Một điểm đáng chú ý của dự thảo nghị định là đã quy định rõ trách nhiệm phối hợp của các bộ ngành liên quan trong công tác chống chuyển giá. Điều này có ý nghĩa như thế nào?

- Bà Lê Thị Thu Hương: Phải nói ngay rằng cơ quan thuế chúng tôi rất cần sự phối hợp, hỗ trợ của các cơ quan, bộ ngành khác. Lâu nay, khi chúng tôi đề nghị một số cơ quan chuyên ngành, chẳng hạn như hiệp hội ngành nghề, cung cấp thông tin thì không được đáp ứng, vì họ không được lợi gì và cũng không có quy định nào bắt họ phải làm như vậy. Chúng tôi phải tự điều tra, tự tính ra những chỉ số như tỷ suất lợi nhuận, giá vốn, doanh thu... dù những con số này có sẵn ở cơ quan thống kê. Vì vậy, rõ ràng là cần có quy chế phối hợp, quy rõ trách nhiệm của các bên như dự thảo đề xuất.

Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng cần bổ sung thêm yêu cầu về thời hạn cung cấp thông tin phối hợp giữa các bên. Quan trọng hơn, phải có cơ chế giám sát việc thực thi của các cơ quan liên quan, tránh tình trạng không chấp hành.

- Ông Nguyễn Đình Du: Nếu như Thông tư 66 chỉ đề cập đến trách nhiệm của Bộ Tài chính, Tổng cục Thuế thì dự thảo nghị định đã nhắc đến vai trò, trách nhiệm của nhiều cơ quan hơn. Việc tham gia của các bộ, ngành có liên quan sẽ góp phần nâng cao hiểu biết của các cấp quản lý, hoàn thiện được bộ cơ sở dữ liệu để từ đó xác định được dễ hơn, chính xác hơn các hành vi gian lận, không tuân thủ.

Theo chúng tôi, bài học quan trọng là việc phối hợp triển khai quy định của các cơ quan hữu quan và các doanh nghiệp. Đó phải là sự phối hợp trên tinh thần hợp tác giữa các bên thì mới có thể hài hòa được các lợi ích chính đáng, giảm chi phí, nâng cao năng suất lao động chung của xã hội.

Luật sư Châu Huy Quang.

- Luật sư Châu Huy Quang: Đối với một giao dịch và hành vi chuyển giá cụ thể, việc điều tra, xử lý là rất phức tạp, nhất là những giao dịch xuyên biên giới có yếu tố nước ngoài. Do đó, nhất thiết phải có sự phối hợp giữa các cơ quan nhà nước, và việc quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan sẽ tạo cơ sở pháp lý và cơ chế hành động trong quá trình thực thi. Điều này cũng giúp hạn chế, khắc phục tình trạng chồng chéo, đùn đẩy thẩm quyền giữa các bên, nhất là trong bối cảnh nghị định chống chuyển giá lần này không có luật riêng điều chỉnh mà căn cứ trên nhiều luật khác nhau.

Theo tôi, để chặt chẽ hơn, cần thêm sự tham gia phối hợp của các cơ quan khác như quản lý thị trường, quản lý cạnh tranh... Bên cạnh đó, Việt Nam hiện là thành viên của hơn 50 các dạng hiệp định tránh đánh thuế hai lần, hiệp định thương mại tự do, song phương, đa phương, nhất thiết cần có diễn đàn chung cũng như cơ chế phối hợp tham vấn giữa Việt Nam và các quốc gia thành viên ở khía cạnh chống chuyển giá, gian lận thương mại.

TBKTSG: Công tác chống chuyển giá lâu nay chưa đạt hiệu quả như mong muốn vì nhiều lý do như công cụ pháp lý chưa hoàn thiện, năng lực thực thi còn hạn chế... Dự thảo lần này được đánh giá là một nỗ lực hoàn thiện cơ sở pháp lý, nhưng có lẽ còn rất nhiều việc phải làm để công tác này đạt hiệu quả cao hơn?

- Luật sư Châu Huy Quang: Theo tôi, bên cạnh việc hoàn thiện quy định của pháp luật thì các cơ quan quản lý cần thực thi đồng bộ các biện pháp trong thực tế. Một trong những việc quan trọng là phải xây dựng được hệ thống cơ sở dữ liệu đáp ứng nhu cầu khai thác, phân tích rủi ro và làm căn cứ xác định giá thị trường đối với giao dịch liên kết. Đặc biệt, dữ liệu phải được liên thông giữa các cơ quan, tránh tình trạng mỗi bộ, ngành có một bộ dữ liệu và tự biết như hiện nay.

Bên cạnh đó, cần có bộ phận chuyên trách được trang bị kiến thức, năng lực về điều tra, thu thập thông tin phục vụ hoạt động thanh tra thuế nói chung và chống chuyển giá nói riêng ở tầm quốc gia, và trực tiếp xử lý các vấn đề thông tin ở tầm quốc tế. Công tác thanh tra, hậu kiểm, tham vấn giá cần được tập trung, đẩy mạnh, nhất là với các doanh nghiệp có dấu hiệu chuyển giá, chẳng hạn như các doanh nghiệp nước ngoài có nhiều công ty thành viên; doanh nghiệp đang được hưởng nhiều ưu đãi về thuế; doanh nghiệp có cơ cấu vốn lớn và có hoạt động xuất, nhập khẩu chiếm tỷ trọng cao; doanh nghiệp đã và đang thực hiện tái cơ cấu có khả năng lợi dụng chuyển giá để tránh thuế...

- Ông Nguyễn Đình Du: Vấn đề chuyển giá vẫn được xem là khá mới mẻ tại Việt Nam. Cả doanh nghiệp lẫn các cơ quan thuế địa phương vẫn chưa có sự hiểu biết đồng nhất, cụ thể và chi tiết đối với các quy định pháp luật về xác định giá thị trường. Lâu nay, doanh nghiệp lẫn cơ quan thuế địa phương vẫn phải xin ý kiến chỉ đạo, hướng dẫn cụ thể của cơ quan cấp trên trong trường hợp không tìm được tiếng nói chung. Vì vậy, để chính sách đi vào cuộc sống, cần có nhiều buổi hội thảo, tọa đàm có sự tham gia đầy đủ của các bên liên quan. Những diễn đàn như vậy sẽ là kênh thông tin hữu hiệu để các bên thấu hiểu quy định và áp dụng trong các tình huống khác nhau, hướng đến mức độ tuân thủ cao hơn, giúp công tác chống chuyển giá trở nên hiệu quả hơn.

Cơ quan quản lý cũng cần hoàn tất và công bố một hoặc nhiều cơ sở dữ liệu chung mà các bên có thể cùng sử dụng trong quá trình xác định giá thị trường. Điều này sẽ đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả của công tác chống chuyển giá.

- Bà Lê Thị Thu Hương: Như chúng tôi đã nhiều lần chia sẻ, việc hoàn thiện pháp lý chỉ là một phần của công tác kiểm soát chuyển giá. Điều quan trọng không kém là bản thân các doanh nghiệp phải có trách nhiệm trong việc thực hiện nghĩa vụ với nước sở tại đặt cơ sở kinh doanh, nâng cao đạo đức, kê khai trung thực. Nói như vậy có vẻ trừu tượng, vô chừng nhưng cũng đã có công cụ để thực hiện điều này. Doanh nghiệp có thể áp dụng việc thỏa thuận giá trước, tức ký văn bản với cơ quan thuế về căn cứ tính thuế, giá tính thuế theo thị trường.

 Nguồn: VNEconomy