Theo Nghị quyết của Quốc hội về kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2016-2020, cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước (DNNN) được xác định là một trong các nhiệm vụ trọng tâm, trong đó có giải pháp: xử lý dứt điểm các DNNN thua lỗ... xem xét, thực hiện phá sản DNNN theo quy định của pháp luật về phá sản doanh nghiệp. Mặc dù chúng ta đã có luật về phá sản doanh nghiệp nhưng cho đến nay “thủ tục phá sản” vẫn hầu như chưa được sử dụng, ngay cả với doanh nghiệp tư nhân chứ chưa nói đến DNNN. Câu thần chú nào để mở cánh cửa phá sản DNNN? TBKTSG trao đổi với các chuyên gia luật, kinh tế.

Theo Tiến sĩ Võ Trí Hảo, việc cho phá sản DNNN là giải pháp cần thiết trong cơ chế thị trường.

TBKTSG: Theo ông, tại sao Luật Phá sản 2014 đã thiết kế ra một cơ chế thông thoáng, khá chuyên nghiệp, nhưng “thủ tục phá sản” vẫn hầu như chưa được sử dụng ở Việt Nam?

PGS.TS. Võ Trí Hảo.

- PGS.TS. Võ Trí Hảo: Có lẽ nhiều người vẫn còn suy nghĩ tiêu cực về phá sản, chưa hiểu hết các chức năng của phá sản; cứ nghĩ “mở thủ tục phá sản là sẽ đi đến tuyên bố phá sản một doanh nghiệp”.

Mở thủ tục phá sản có năm chức năng: (i) Buộc con nợ không được phép chây ì trong việc trả nợ nếu không muốn bị tuyên bố phá sản thật; (ii) Tạo cơ chế để loại bỏ những người có trình độ quản trị kém ra khỏi bộ máy của doanh nghiệp thông qua quyền yêu cầu tái cơ cấu của các chủ nợ; (iii) “tước súng” ra khỏi bàn tay của kẻ bắt cóc con tin, khi con nợ tìm cách ăn vạ, đe dọa bán các tài sản liên quan an ninh quốc gia cho nước ngoài - trong trường hợp này, nếu khởi xướng thủ tục phá sản thì con nợ sẽ không còn quyết định hay “bóp cò” nữa, mà quyền quyết định sẽ được chuyển sang tay chủ nợ; (iv) tạo ra cơ chế đối xử bình đẳng giữa các chủ nợ, tránh con nợ tìm cách tẩu tán tài sản, tạo nên một trật tự thanh toán nợ một cách công bằng, trong trường hợp doanh nghiệp bị tuyên bố phá sản; (v) phá sản như một cơ chế thanh lọc thị trường để loại bỏ nhanh nhất mô hình quản trị doanh nghiệp lạc hậu, công nghệ lạc hậu, dồn nguồn lực cho công nghệ mới, mô hình mới; điều mà các chủ doanh nghiệp thường lưu luyến, không tự mình từ bỏ được hoặc không muốn từ bỏ.

Nếu nhìn như vậy, thì phá sản là một điều vô cùng cần thiết, hữu ích trong cơ chế thị trường giống như cơ chế đào thải chọn lọc tự nhiên của muôn loài sinh vật.

TBKTSG: Phá sản doanh nghiệp tư nhân còn khó, phá sản DNNN còn khó hơn, thưa ông?

- Phá sản diễn ra hay không phụ thuộc vào việc có ai níu giữ, có ai nâng đỡ không? Cả hai yếu tố này trong DNNN đều có.

Nhìn vào các vụ án tham nhũng gần đây đều thấy các nhóm lợi ích bất chính muốn níu giữ DNNN cho dù làm ăn thua lỗ, bởi nó như là một kênh để rút ruột tài sản quốc gia, để rửa tiền.

Chính sách luân chuyển cán bộ từ các cơ quan quản lý nhà nước sang nắm giữ chức vụ lãnh đạo trong các DNNN làm cho việc áp dụng thủ tục phá sản DNNN càng khó, bởi việc một DNNN bị áp dụng thủ tục phá sản sẽ bị ảnh hưởng sự nghiệp chính trị của một ai đó từng thăng tiến từ vị trí quản lý DNNN sang vị trí lãnh đạo tại cơ quan chủ quản của DNNN tương ứng. Muốn bảo toàn sự nghiệp chính trị, hoặc chí ít “hạ cánh an toàn” thì phải tìm cách nâng đỡ DNNN hoặc giữ không cho phá sản trong nhiệm kỳ của mình. Vì vậy, một số DNNN làm ăn thua lỗ được tiếp tục cho “ngậm sâm” bằng nhiều cách, trong đó có bảo lãnh vay vốn hoặc chỉ định các ngân hàng thương mại cho vay.

Việc mở thủ tục phá sản đổi với DNNN sẽ liên quan đến hàng loạt nhóm lợi ích. Lãnh đạo các ngân hàng chủ nợ cũng sẽ bị liên đới. Cả ba chủ thể liên quan: DNNN, cơ quan chủ quản, ngân hàng chủ nợ đều muốn trì hoãn, che giấu tình trạng phá sản của DNNN.

TBKTSG: Liệu có giải pháp gì để tình trạng “chết lâm sàng” của DNNN sớm được đưa đi “giải phẫu, tái cấu trúc”?

- Cũng rất khó, bởi vì nếu áp dụng máy móc thì một số DNNN vẫn còn khả năng kinh doanh, nhưng vì dòng tiền chưa về kịp, chưa thanh toán kịp các khoản nợ đến hạn, nếu bị phá sản thì cũng hơi oan; nhưng nếu cứ dựa vào lý do này, thì sẽ gặp tình trạng “lập lờ đánh lận con đen”. Tốt nhất là Chính phủ ban hành nghị quyết yêu cầu tất cả ngân hàng thương mại nhà nước, DNNN mà Nhà nước nắm cổ phần chi phối có nghĩa vụ gửi đơn lên tòa án yêu cầu mở thủ tục phá sản tất cả các con nợ bị lâm vào tình trạng phá sản.
Thông qua việc mở thủ tục phá sản thì tình trạng thực tế của doanh nghiệp, không riêng gì DNNN sẽ được minh bạch hóa; việc tái cơ cấu sẽ diễn ra nhanh hơn; tránh con nợ đưa ra những mặc cả, đòi hỏi quá đáng hay tỏ ra chây ì.

Nguồn: TBKTSG