Theo số liệu báo cáo của các DNNN đã cổ phần hóa giai đoạn 2011 – 2015, kết quả hoạt động kinh doanh của năm 2015 đều tăng hơn so với trước khi cổ phần hóa; cụ thể: vốn điều lệ tăng 72%; tổng tài sản tăng 39%; vốn chủ sở hữu tăng 60%; doanh thu tăng 29%; lợi nhuận trước thuế tăng 49%; nộp ngân sách tăng 27%; thu nhập bình quân của người lao động tăng 33%….

Quyết liệt từ chính sách

Trong các nhiệm vụ trọng tâm của Quốc hội, Chính phủ mang tính quyết định cho sự phát triển kinh tế đất nước là phải thực hiện thế nào, tìm ra giải pháp nào cho chiến dịch tái cơ cấu các DN nhà nước một cách hiệu quả mang lại lợi ích cho đất nước, cho cộng đồng DN.

Tuy vậy, nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng tái cơ cấu DNNN đã có những kết quả ban đầu nhưng theo các đề án tái cơ cấu đã được duyệt với nội dung rất chung rõ ràng cụ thể, chưa có tiêu chí chuẩn mực để đo lường kết quả trong quá trình tái cơ cấu. Chưa có những giải pháp mang tính đột phát để đem lại những chuyển biến lớn và tiến trình tái cơ cấu quá chậm so với yêu cầu của Nghị quyết của Đảng và Quốc hội. Thậm chí, trong quá trình tái cơ cấu gặp rất nhiều khó khăn chưa được giải quyết hài hòa các lợi ích và mối quan hệ của DNNN với đầu tư công, lợi ích của cơ quan chủ quản và đội ngũ quản lý DN chủ yếu là các Chủ tịch, TGĐ là người đại diện cho vốn của nhà nước, chủ tài khoản tại các DNNN.

Chính phủ đã ban hành Nghị Quyết số 15/NQ-CP về một số giải pháp đẩy mạnh CPH, thoái vốn nhà nước tại DN. Nghị quyết này ngoài việc quy trách nhiệm cho người đứng đầu các bộ hoặc các tỉnh về tiến độ CPH và thoái vốn đầu tư ngoài ngành đã đưa ra những định hướng cụ thể để thực hiện mục tiêu này. Điểm mấu chốt nhất của Nghị quyết là cho phép DNNN được thoái vốn các khoản đầu tư ngoài ngành dưới mệnh giá hoặc dưới giá trị sổ sách kế toán của DN sau khi đã trừ đi khoản dự phòng tổn thất các khoản đầu tư tài chính. Đây được xem là giải pháp quan trọng giúp cởi nút thắt cản trở việc thoái vốn diễn ra trong mấy năm vừa qua trong bối cảnh thị trường chứng khoán chưa thực sự khởi sắc. Bên cạnh đó, Nghị quyết đã cho phép các DNNN được chủ động trong việc xây dựng phương án thoái vốn.

Sức ỳ từ tư duy

Tiến độ cổ phần hóa chậm so với kế hoạch đã đề ra, kết quả thoái vốn của các DNNN chưa đạt so với yêu cầu và khả năng thu hồi vốn của nhà nước đã đầu tư vào DN là khó khả thi vì thay đổi trong hệ thống quản trị tại các DNNN vẫn chưa rõ nét. Những khó khăn, thách thức và trở ngại lớn cho việc sắp xếp, đổi mới, tái cơ cấu thậm chí có thể giải thể DNNN là sự thiếu quyết tâm của chính DNNN, lãnh đạo DNNN và các Bộ, ngành trong việc từ bỏ chức năng chủ quản, chủ sở hữu của mình. Quá trình tăng trưởng dựa vào tăng tích lũy vốn cộng với tăng quyền tự chủ cho DNNN nhưng lại buông lỏng chức năng giám sát, kiểm tra việc phân bổ và sử dụng nguồn vốn đã dẫn đến ba hệ quả nghiêm trọng: không có sự gắn kết quyền hạn với trách nhiệm, xu thế suy giảm lợi thế so sánh động của nền kinh tế, khu vực DNNN rất dễ bị tổn thương bởi cú sốc từ nền kinh tế thế giới.

Theo Smith, các DN nhà nước đã thường đóng một vai trò lớn hơn trong nền kinh tế của các nước đang phát triển so với các nước phát triển. Tuy nhiên, bằng chứng thực nghiệm về các hoạt động kinh tế của DN nhà nước thường mang lại kết quả tiêu cực và cho thấy các DNNN là một khoản thuế lớn đến nền kinh tế của các nước đang phát triển phản ánh trong các khoản trợ cấp điều hành lớn, bảo lãnh vay lớn cần thiết để duy trì hoạt động của họ. Thiếu hiệu quả dường như một phần do tất yếu do tác động chủ sở hữu và một phần thiếu tác động của xu thế cạnh tranh.

Qua bằng chứng thực nghiệm về hiệu quả của việc tư nhân hóa các DN nhà nước ở cả các nước phát triển và đang phát triển cho thấy rằng đây là khả năng rất lớn để dẫn đến cải cách lớn trong hoạt động kinh tế và mô hình tăng trưởng của nền kinh tế. Tuy nhiên, khi tư nhân hóa các DNNN là không khả thi về mặt chính trị vì sẽ thay đổi nhiều chức danh điều hành DNNN lại nắm giữ và đại diện cho lợi ích của cơ quan chủ quan chính vì điều đó để cải cách, tái cơ cấu DN nhà nước còn gặp khó để khăn đưa ra giải pháp và mô hình phù hợp để cân bằng nhân sự cấp quản lý của DNNN trong quá trình tái cơ cấu. Chỉ khi thay đổi được bộ máy nhân sự quản lý cấp cao tại DNNN khi CPH thì mới có thể tiến tới áp dụng đầy đủ khung quản trị hiện đại theo thông lệ tốt, bảo đảm DN nhà nước hoạt động theo cơ chế thị trường và cạnh tranh bình đẳng như các DN thuộc các thành phần kinh tế khác, nâng cao trách nhiệm giải trình của đại diện chủ sở hữu nhà nước tại DN. Khi đó, hiệu quả của khu vực DNNN mới được cải thiện một cách thực chất, hạn chế được tiêu cực và thất thoát.

Nguồn: DDDN