Bội chi NSNN có thể lên tới 258.700 tỷ đồng

Theo quyết toán ngân sách nhà nước (NSNN) năm 2015 được thông qua vào kỳ họp thứ III, Quốc hội Khóa 14, bội chi NSNN là 263.135 tỷ đồng, tương đương với 6,3% GDP danh nghĩa trong cùng thời kỳ. Mức bội chi này cao hơn 16% so với con số dự toán, 226.000 tỷ đồng. Bội chi NSNN trong năm 2015 được duy trì ở mức cao tương đương với hai năm trước đó, do tổng chi theo dự toán, 1.265.625 tỷ đồng, vẫn cao hơn nhiều so với tổng thu theo dự toán, 1.291.342 tỷ đồng.

Bội chi NSNN vẫn được duy trì ở mức cao cho tới ít nhất năm 2016, trước khi Luật Ngân sách Nhà nước có hiệu lực kể từ kỳ lập dự toán ngân sách năm 2017. Theo ước tính, bội chi NSNN có thể lên tới 258.700 tỷ đồng, chiếm 5,7% GDP vào năm 2016. Mức bội chi này chỉ thấp hơn 0,7% so với mức trung bình của ba năm trước đó, và cao hơn nhiều so với mức bội chi theo dự toán cho năm 2017 là 4,2% GDP. Qui mô bội chi ngân sách năm 2016 được tính theo số liệu cập nhận thu-chi ngân sách được Bộ Tài chính công bố vào đầu tháng 5/2017.

Theo BVSC, bội chi NSNN theo dự toán giảm trong năm 2017 chủ yếu do thay đổi trong cách thức lập dự toán theo yêu cầu của Luật NSNN mới. Luật NSNN mới được Quốc hội thông qua vào tháng 7/2015, chính thức có hiệu lực kể từ kỳ lập dự toán năm 2017.

Theo quy định mới của Luật NSNN, bội chi NSNN kể từ năm 2017 sẽ không bao gồm khoản chi trả nợ gốc, cho nên bội chi đã giảm so với những năm trước đó, từ mức trên 230.000 tỷ xuống mức khoảng 212.000 tỷ đồng, chiếm 4,2% GDP. Như vậy, quy mô thâm hụt ngân sách giảm trong năm 2017 không phải là do cắt giảm chi tiêu mà do thay đổi trong cách thức lập dự toán. Tuy nhiên, cách thức mới này phản ảnh tốt hơn áp lực tăng ròng nợ công hàng năm, và phù hợp với thông lệ quốc tế.

Báo cáo cũng nêu rõ: Tỷ lệ thu NSNN/GDP vẫn được duy trì ở mức cao, và có xu hướng gia tăng trong giai đoạn 2015-2017. Tỷ lệ này chiếm 23,8% GDP vào năm 2015, sau đó tăng lên mức 24,2% và 25,4% trong hai năm sau đó. Luật NSNN mới và những cải cách gần đây dường như chưa hướng đến việc xây dựng một Chính phủ tinh gọn, hiệu quả và hiệu lực, khi mức thu NSNN vẫn được đẩy lên ở mức cao sau giai đoạn suy giảm 2013-2014 do tác động của suy thoái kinh tế. Hơn nữa, Chính phủ vẫn là khu vực có mức chi lớn trong nền kinh tế; tỷ lệ chi NSNN/GDP liên tục duy trì ở mức cao từ 28% - 30% GDP.

Hàng năm vẫn có một tỷ lệ lớn chi NSNN được để ngoài dự toán được Quốc hội phê duyệt, chiếm từ 15% - 18% tổng chi cân đối. Trong năm 2014, tỷ lệ này chiếm gần 18% tổng chi cân đối được quyết toán, sau đó được duy trì ổn định ở mức gần 16% trong giai đoạn 2015-2017. Ví dụ, tổng chi ngân sách ngoài dự toán trong năm 2017 được dự báo là 277.636 tỷ đồng, chiếm 15,7% tổng chi cân đối ngân sách (bao gồm cả số dự toán và ngoài dự toán). Trong số chi ngân sách ngoài quyết toán, số chuyển nguồn từ năm trước sang năm hiện hành chiếm phần lớn, tiếp theo là số đã xuất quỹ ngân sách năm trước đó, chưa quyết toán, và được chuyển sang năm hiện hành quyết toán theo chế độ.

Áp lực nợ công vượt trần vẫn hiện hữu

Tổng kế hoạch vay nợ của Chính phủ trong năm 2017 là 342.060 tỷ đồng, giảm 34% so với kế hoạch vay nợ ở năm trước đó. Mức sụt giảm này chủ yếu là do việc điều chỉnh giảm nhu cầu vay nợ để tài trợ thâm hụt trong cùng thời kỳ, theo dự toán, từ mức 245.000 tỷ đồng trong năm 2016 xuống 172.300 tỷ đồng trong năm 2017.

Bên cạnh đó, Chính phủ cũng điều chỉnh giảm đáng kể kế hoạch đi vay và cho vay lại trong năm 2017, giảm 40% do với hạn mức của năm trước đó. Các nhu cầu vay khác như trả nợ gốc (bao gồm đảo nợ) và tổng hạn mức bảo lãnh vẫn được duy trì mở mức ổn định so với năm trước đó. Việc phát hành trái phiếu đầu tư có thể không thực hiện trong năm 2017, do Chính phủ có kế hoạch thoái vốn 60.000 tỷ đồng từ các doanh nghiệp nhà nước. Dự kiến, số tiền này sẽ được sử dụng để chi cho đầu tư phát triển.

Theo kế hoạch vay nợ và bảo lãnh của Chính phủ trong năm 2017, tổng nợ công trong năm 2017 có thể tăng thêm 280.272 tỷ đồng, bằng 73% mức tăng ròng nợ công của năm trước đó. Mức nợ công tăng thêm này được tính toán bằng tổng vay nợ của Chính phủ, trừ đi phần đảo nợ, trả nợ gốc, và cộng với hạn mức bảo lãnh trong năm của Chính phủ. Mức tăng ròng nợ công này có thể được hiểu là mức tăng nợ công tối đa trong năm, trong điều kiện thu-chi ngân sách đạt kế hoạch. 

Trong năm 2017, Chính phủ vẫn chủ yếu thực hiện vay từ các nguồn trong nước, 243.300 tỷ đồng, chiếm 71% tổng nhu cầu vay nợ. Tỷ lệ này là phù hợp với chủ trương đẩy mạnh vay trong nước trong bối cảnh chi phí vay vốn nước ngoài gia tăng. Nếu trừ đi kế hoạch phát hành trái phiếu chính phủ (TPCP) trong năm 2017 là 183.396 tỷ đồng, nhu cầu vay từ quỹ bảo hiểm xã hội và từ Tổng công ty đầu tư và kinh doanh vốn Nhà nước (SCIC) là 59.904 tỷ đồng, bằng 70% kế hoạch huy động trong năm trước đó. 

Ở kịch bản 1, nhu cầu phát hành TPCP có thể tăng 11% so với kế hoạch đầu năm, lên mức 203.300 tỷ đồng. Kế hoạch vay SCIC có thể khó thành hiện thực khi tính đến cuối quý 2, SCIC mới thực hiện thoái vốn được 11.589 tỷ đồng – so với kế hoạch 60.000 tỷ của cả năm 2017. Trong trường hop SCIC không hoàn thành kế hoạch thoái vốn của cả năm, BVSC đưa ra kịch bản 1 là tổng nguồn vay từ bảo hiểm xã hội và SCIC chỉ đạt 40.000 tỷ đồng trong năm, trong điều kiện là nguồn vay ODA giữ nguyên so với kế hoạch, 98.760 tỷ đồng.

Ở kịch bản 2, nhu cầu phát hành TPCP có thể tăng mạnh hơn, cao hơn 22% so với kế hoạch đề ra từ đầu năm, lên mức 223.300 tỷ đồng. Ở kịch bản 2, giả định là nguồn vay từ bảo hiểm xã hội và SCIC vẫn không đạt kế hoạch như ở kịch bản 1, trong khi nguồn vay ODA cũng bị sụt giảm 20% so với kế hoạch, xuống 78.760 tỷ đồng. 

Nếu kế hoạch vay nợ của Chính phủ được thực hiện, nợ công được ước tính có thể tăng mạnh lên mức 65,5% GDP trong năm 2016, và dự báo giảm xuống mức 64,9% GDP trong năm 2017. Con số ước tính và dự báo này được tính toán theo mức nợ công được xác nhận của Kiểm toán Nhà nước tại kỳ họp thứ III, Quốc hội khóa 14 chiếm 61,8% GDP, tương đương với 2.589.429 tỷ đồng. Hai năm 2016 và 2017 có thể là năm bản lề trong việc điều chỉnh nợ công xuống dưới mức trần cho phép của Quốc hội, 65% GDP. Tuy nhiên, áp lực nợ công vượt trần vẫn hiện hữu do bội chi ngân sách trong hai năm này vẫn còn ở mức cao.

Việc cơ cấu lại nợ công có thể diễn ra mạnh mẽ trong năm 2017. Theo số liệu cập nhật về NSNN đến cuối quý 2, Chính phủ có thể dành 65.755 tỷ đồng để thực hiện trả nợ gốc trong năm (không bao gồm đảo nợ). Như vậy, cộng với kế hoạch trả nợ lãi trong năm là 98.900 tỷ đồng, tổng số tiền dùng để trả nợ gốc và nợ lãi trong năm 2017 là 164.655 tỷ đồng, tăng 6,2% với với con số dự toán của năm 2016.

Nguồn: DDDN